Αξιοθέατα στη Λέρο

Στη Λέρο είναι εμφανή ίχνη όλων των περιόδων της ιστορίας της, από την προϊστορική εποχή μέχρι τα νεώτερα χρόνια.

Προϊστορικά κατάλοιπα στην περιοχή Αγίου Κωνσταντίνου και στο Κατακρωτήρι, λείψανα νεολιθικών οικισμών στο Παρθένι και στο Δρυμώνα, αρχιτεκτονικά κατάλοιπατης πρώιμης εποχής του χαλκού στον Aγιο Ισίδωρο και στο Δρυμώνα, Αρχαϊκή ταφή στο Παντέλι, Αρχαίος οικισμός στην Αγία Μαρίνα, Ελληνιστικό οχυρό στον Ξηρόκαμπο, Ρωμαϊκά και Υστερορρωμαϊκά ευρήματα στο Παρθένι, Παλαιοχριστιανικοί και Βυζαντινοί Ναοί, είναι, ενδεικτικά, τα σημαντικά ευρήματα που οδήγησαν τις αρμόδιες αρχαιολογικές υπηρεσίες του ΥΠ.ΠΟ. στην έκδοση της 588/2004 Υπουργικής Απόφασης χαρακτηρισμού εννέα αρχαιολογικών περιοχών, που καταλαμβάνουν έκταση 3800 περίπου στρεμμάτων, για την προστασία των μέχρι σήμερα γνωστών μνημείων.

Πριν από τη ρύθμιση αυτή είχε προηγηθεί , με την Φ.31/42650/3332/19-11-1973 Απόφαση του ΥΠ.ΠΟ.&Ε, ο «χαρακτηρισμός του συνεχόμενου οικισμού Παντελίου – Πλατάνου – Αγίας Μαρίνας Λέρου ως τόπου ιστορικού και ιδιαίτερου φυσικού κάλλους, χρήζοντος ειδικής κρατικής προστασίας», η οποία πλέον είναι ανενεργή.

Επίσης, με Υπουργικές Αποφάσεις που εκδόθηκαν από το 1955 μέχρι το 1977, είκοσι νεώτερα κτίσματα (δημόσια και ιδιωτικά κτίρια, ανεμόμυλοι και ένας αλευρόμυλος), στην Αγία Μαρίνα, στον Πλάτανο, στο Λακκί και στα Aλιντα, χαρακτηρίστηκαν Ιστορικά Διατηρητέα Μνημεία και Έργα Τέχνης της νεώτερης ιστορίας του νησιού. Παράλληλα το Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε., στο από 19-10-1978 Π.Δ/μα (ΦΕΚ594Δ΄/ 13-11-78), με το οποίο χαρακτηρίστηκαν παραδοσιακοί οικισμοί σε όλη τη χώρα και επιβλήθηκαν γενικοί όροι και περιορισμοί δόμησης, περιέλαβε και τους οικισμούς Αγία Μαρίνα, Aλιντα, Λακκί και Παρθένι.

Εκτός από τις χαρακτηρισμένες αρχαιολογικές περιοχές και τα προστατευόμενα νεώτερα μνημεία, υπάρχει πλήθος άλλων θέσεων, κτισμάτων μεμονωμένων και συνόλων, που αποτελούν πολύτιμη πολιτιστική, ιστορική, μορφολογική, αισθητική και συμβολική παρακαταθήκη αυτού του προικισμένου νησιού.

Συνοπτικά αναφέρουμε τα ακόλουθα: Μεγάλο αριθμό νεοκλασικών σπιτιών και αρχοντικών, διάσπαρτων σε όλη την έκταση του κεντρικού τμήματος του νησιού. Μερικά είναι σε χρήση, άλλα κινδυνεύουν σοβαρά από φθορές, όλα όμως συμβάλλουν στην ιδιαίτερη ποιότητα του αστικού περιβάλλοντος των οικισμών Αγία Μαρίνα, Πλάτανος, Aλιντα, Παντέλι.

Μεμονωμένα κτίσματα αλλά και σύνολα στο Λακκί, με ιδιαίτερο ύφος που οπωσδήποτε δεν είναι δυνατό να διατηρηθεί και να αναδειχθεί με τις γενικές διατάξεις προστασίας των παραδοσιακών οικισμών που εφαρμόζονται σήμερα. Ιδιαίτερα επισημαίνεται η μοναδικότητα της πολεοδομικής, αρχιτεκτονικής και μορφολογικής φυσιογνωμίας του Λακκιού. Σχεδιάστηκε και κατασκευάστηκε εκ του μηδενός, σαν μια νέα πόλη, άρα από την αρχή υπήρξε στο σχεδιασμό και στην κατασκευή του ενότητα στυλ και ύφους, αντίστοιχων με αυτά της Ευρωπαϊκής Αρχιτεκτονικής των αρχών του 20ου αιώνα.

Ολόκληρος ο οικισμός που περιλαμβάνεται στο όριο του Ιταλικού σχεδίου πόλης αποτελεί τοπόσημο στο σύνολό του. Αλλά και έξω από το όριο του Ιταλικού σχεδίου πόλης, υπάρχουν αξιόλογα κτίρια και σύνολα που αποτελούν επίσης τοπόσημα:

• Ο ραδιοφωνικός σταθμός των Ιταλών.
• Τα κτιριακά σύνολα του Κ.Θ.Λ.
• Τα Κατάλοιπα Ιταλικών Στρατιωτικών εγκαταστάσεων (Κουλούκι, Μερικιά, Λέπιδα, Αγιος Γεώργιος)
• Το οικιστικό σύνολο Αγίας Μαρίνας- Πλατάνου- Παντελίου, λόγω της ενδιαφέρουσας ποικιλίας στην αρχιτεκτονική των κτισμάτων.
• Οι δρόμοι που συνδέουν την πλατεία του Πλάτανου με την Αγία Μαρίνα που συνδυάζουν νεοκλασικά και Λέρικα σπίτια με τα Ιταλικά της παραλίας.
• Ο παραλιακός δρόμος που συνδέει την Αγία Μαρίνα με τα Αλιντα και ο παραλιακός επίσης δρόμος των Αλίντων, με νεοκλασικά, Ιταλικά και παραδοσιακά σπίτια, πράσινο και τοπόσημα (πύργος του Μπελένη Πατριαρχείο κλπ)
• Οι εκκλησίες στην Αγία Μαρίνα, με τον ιδιόρρυθμο ημικιλυνδρικό θόλο, σταυροειδείς ή όχι, με πλάγια τύμπανα και ψηλό τρούλο ή χωρίς τρούλο, και ο Αγιος Νικόλαος του Λακκιού, που προήλθε από μετατροπή της ιταλικής εκκλησίας του Αγίου Φραγκίσκου.
• Το ξωκλήσι της Αγίας Ματρώνας – Κιουράς, με τοιχογραφίες από τους κρατούμενους της δικτατορίας, και το κτιριακό σύνολο του στρατοπέδου στο Παρθένι, μνημεία ιστορικής μνήμης και συμβολικής αξίας.
• Τα ξωκλήσια της Παναγιάς της Γουρλωμάτας στο Δρυμώνα και της Παναγιάς της Καβουράδαινας στον Ξηρόκαμπο.
• Τα διάσπαρτα λείψανα των ιταλικών οχυρών κυρίως πάνω σε λόφους.
• Επίσης μεγάλο ενδιαφέρον περουσιάζει το νέο Μουσείο – Τούνελ στη περιοχή Μερικιά, με σημαντικά εκθέματα από την περίοδο του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Εγκαινιάστικε τον Αυγουστο του 2005 και αριθμεί μεγάλο αριθμό εκθεμάτων. Το Τούνελ κατασκευάστηκε από τον Ιταλικό στρατό, χρησιμοποιήθηκε κατά την διάρκεια του β’ Παγκοσμίου Πολέμου, και χαρακτηρίζεται για την μοναδικότητά του σε παγκόσμιο επίπεδο. Αυτός είναι και ο λόγος που σημειώνει μεγάλο αριθμό επισκέψεων μέχρι σήμερα.