«Αξιοποίηση και ανάδειξη του σπάνιου θαλάσσιου πλούτου της Λέρου»

Γράφει ο Θοδωρής Τσιμπίδης, Διευθυντής Ινστιτούτου Θαλάσσιας Προστασίας «Αρχιπέλαγος»

Η παρούσα επιστολή σας αποστέλεται, σε συνέχεια αιτήματος που μας είχε αποστείλει το Λιμεναρχείο Λέρου με θέμα «Οριοθέτηση προστατευόμενων περιοχών απαγόρευσης – διαχείρισης αλιείας στη θαλάσσια περιοχή Νήσων Λέρου και Λειψών».

Διαβάστε επίσης:

Στη Λέρο η ΕΡΤ με την εκπομπή «Χωρίς πυξίδα»

22.08.2025

898

Φαρμακονήσι: Εντοπισμός 53 αλλοδαπών – Ανάμεσά τους 13 ανήλικοι

22.08.2025

947

Επιπροσθέτως, σας αποστέλλεται με βάση το γενικότερο ενδιαφέρον που έχει εκδηλωθεί προς το Ινστιτούτο Θαλάσσιας Προστασίας «Αρχιπέλαγος» από φορείς και πολίτες της Λέρου.

Με το παρόν θα ήθελα να δηλώσω ότι το Ινστιτούτο «Αρχιπέλαγος» βρίσκεται πάντα στη διάθεση σας για να στηρίξει κάθε προσπάθεια για την προστασία του σπάνιου θαλάσσιου πλούτου της Λέρου. Ταυτόχρονα όμως, θεωρούμε ότι η προστασία της βιοποικιλότητας μπορεί να γίνει παράλληλα με την αειφόρο ανάδειξη αυτού του μοναδικού, και έως σήμερα αναξιοποίητου συγκριτικού πλεονεκτήματος του νησιού. Αυτό άλλωστε συνάδει και με την παγκόσμια πλέον τάση για τη μακροπρόθεσμη και αειφόρο αξιοποίηση των φυσικών χαρακτηριστικών ενός τόπου, μέσα από ήπιες μορφές φυσιολατρικού τουρισμού (αλιευτικού τουρισμού, καταδυτικού τουρισμού, εκπαιδευτικού τουρισμού κλπ). Στην Ελλάδα, οι παραπάνω μορφές τουρισμού, μπορούν να αναπτυχθούν μόνο σε νησιά όπως η Λέρος, όπου δεν υπάρχει ο μαζικός τουρισμός, αλλά και διαθέτει τα απαραίτητα χαρακτηριστικά γεωμορφολογίας, βιοποικιλότητας, κ.α.

Προτεινόμενες Δράσεις για την Περιοχή της Λέρου:

Α) Δημιουργία ενός Πολυδύναμου Ανοιχτού Ενυδρείου

Προδιαγραφές:

Με βάση τα γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά της Λέρου, το νησί είναι ιδανικό για την δημιουργία ενός ιδιαίτερα καινοτόμου έργου: ενός Πολυδύναμου Ανοιχτού Ενυδρείου. Το Ενυδρείο αυτό μπορεί να εγκατασταθεί σε ένα κλειστό κόλπο, του οποίου το άνοιγμα να μην υπερβαίνει τα 200 με 300 μέτρα, η ισοβαθής να μην ξεπερνάει τα 20 μέτρα και αν είναι δυνατόν να διαθέτει και κάποιες χερσαίες εγκαταστάσεις. Σύμφωνα με τις πληροφορίες που έχουμε, μία πιθανή περιοχή για την εγκατάσταση του έργου είναι η περιοχή Λέπιδα στον κόλπο του Λακκιού, όπως επίσης και ο Όρμος Μπλεφούτι.

Όμως, το κατά πόσο είναι εφικτή η εγκατάσταση του στα σημεία αυτά ή σε κάποιο άλλο μέρος του νησιού είναι ένα θέμα που χρειάζεται προσεκτική επιτόπια αξιολόγηση και συζήτηση με τους φορείς του νησιού. Για λόγους ασφαλείας, το Ενυδρείο θα πρέπει να μην εγκατασταθεί σε σημείο που βρίσκεται μακριά από κατοικημένες περιοχές.

Καινοτομία και Σημαντικότητα:

Ο κόλπος όπου θα εγκατασταθεί το πολυδύναμο ανοιχτό ενυδρείο, θα κλείσει στην είσοδο του με 2 ειδικά δίχτυα τα οποία με τη βοήθεια ειδικού μηχανισμού θα λειτουργούν σαν κουρτίνες, εξασφαλίζοντας τη σωστή λειτουργία του υποθαλάσσιου ενυδρείου. Παράλληλα, θα γίνει εμπλουτισμός του κόλπου με γόνο και γεννήτορες από πολλά θαλάσσια είδη (ψάρια και ασπόνδυλα), ενώ θα γίνει και εγκατάσταση ειδικού τύπου μικρών τεχνητών υφάλων, προσφέροντας έτσι την ευκαιρία στην πλειονότητα του ιχθυγόνου να φθάσει τη μορφή νύμφης (δηλ. νεαρού ψαριού). Με το μεγαλύτερο μέρος αυτού του ιχθυογόνου, θα γίνει απελευθέρωση στην ευρύτερη περιοχή, με στόχο τον εμπλουτισμό των ιχθυαποθεμάτων, ενισχύοντας έτσι έμμεσα την ανάκαμψη της υποβαθμισμένης αλιευτικής παραγωγής.

Ταυτόχρονα, το Πολυδύναμο Ανοιχτό Ενυδρείο θα λειτουργεί και ως επισκέψιμη θαλάσσια περιοχή ιδιαίτερου ενδιαφέροντος, καθώς θα στηρίζει σημαντικούς και πυκνούς πληθυσμούς από ποικιλία θαλάσσιων ειδών, με στόχο να περιέχει την πλειοψηφία των μεσογειακών παράκτιων ειδών.

Τέλος, το Πολυδύναμο Ανοιχτό Ενυδρείο θα λειτουργεί και ως κέντρο περίθαλψης και επανένταξης/συνταξιοδότησης για προστατευόμενα είδη όπως δελφίνια, φώκιες, ή θαλάσσιες χελώνες, τα οποία είτε είναι τραυματισμένα ή δεν μπορούν να ελευθερωθούν στα θαλάσσια οικοσυστήματα. Πρέπει να αναφέρουμε ότι υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον από εξειδικευμένους φορείς της Ε.Ε. και των ΗΠΑ για τη δημιουργία ενός τέτοιου κέντρου περίθαλψης/συνταξιοδότησης προστατευόμενων ειδών στο Αιγαίο, δεδομένου ότι στην ευρύτερη θαλάσσια περιοχή της Αν. Μεσογείου δεν υπάρχει κάτι αντίστοιχο.

Το πολυδύναμο ενυδρείο θα μπορεί παράλληλα να είναι επισκέψιμο για στοχευμένες καταδύσεις από επιστήμονες, φοιτητές, φωτογράφους, μαθητές σχολείων, κλπ, δεδομένου ότι θα αποτελέσει μία εγκατάσταση μοναδική στη Μεσόγειο που θα μπορεί να προσελκύσει το ενδιαφέρον της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας. Έτσι πέραν του ότι θα στηρίζει έναν καινοτόμο θεματικό τουρισμό μεγάλου ενδιαφέροντος, θα μπορεί παράλληλα να στηρίζει και μία πληθώρα επιστημονικών ερευνών/προγραμμάτων, είτε από φοιτητές (π.χ. έρευνα για διδακτορικά και μεταπτυχιακά), είτε από επιστήμονες.

Είναι ένα έργο χαμηλού κόστους, γρήγορης εφαρμογής και απόδοσης, και μπορεί επίσης να ενταχθεί εξ’ αρχής ή στην πορεία σε αναπτυξιακά προγράμματα, π.χ. στο Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα «Leader» Aλιείας που είναι ανοιχτό αυτή την περίοδο. Το κλειδί για την επιτυχία του έργου είναι η διαμόρφωση και ο σχεδιασμός του από εξειδικευμένους επιστήμονες και φορείς που είτε εργάζονται στο Ινστιτούτο Αρχιπέλαγος, είτε σε συνεργαζόμενα με το Αρχιπέλαγος επιστημονικά ιδρύματα.

Β) Διαχειριζόμενη Αλιευτική Ζώνη

Παράλληλα με την προσπάθεια που υλοποιούμε τον τελευταίο χρόνο για την θεσμοθέτηση συνδιαχειριζόμενης ζώνης αλιείας στην περιοχή των Λειψών, θεωρούμε ότι θα ήταν πολύπλευρα ωφέλιμο για το νησί της Λέρου να δημιουργηθεί αντίστοιχη συνδιαχειριζόμενη ζώνη αλιείας στο νησί. Μέσα από αυτό το καθεστώς διαχείρισης, δίνεται η δυνατότητα να γίνει εφαρμογή τοπικών και χρονικών περιορισμών στις αλιευτικές πρακτικές. Αυτό σημαίνει ότι θα παρθούν μία σειρά από μέτρα που θα συναποφασιστούν με τον αλιευτικό σύλλογο και τον Δήμο της Λέρου. Τα μέτρα αυτά θα στοχεύουν στην ανάκαμψη των υποβαθμισμένων ιχθυοαποθεμάτων και στην καταπολέμηση των πρακτικών υπεραλίευσης, που γίνονται κυρίως από ψαράδες οι οποίοι έρχονται από άλλα μέρη του Αιγαίου.

Αντίστοιχες συνδιαχειριζόμενες ζώνες αλιείας έχουν θεσμοθετηθεί σε πολλά μέρη της Μεσογείου με εντυπωσιακά αποτελέσματα στην αύξηση της αλιευτικής παραγωγής. Συνεπώς, θεωρούμε ότι η εφαρμογή ενός τέτοιου πλαισίου στο νησί της Λέρου θα είχε πολλαπλά οφέλη. Η εφαρμογή αυτού του έργου μπορεί να πραγματοποιηθεί είτε με αυτοχρηματοδότηση (λόγω του χαμηλού κόστους της αρχικής μελέτης), είτε να ενταχθεί εξ’ αρχής ή και στην πορεία σε αναπτυξιακά προγράμματα που χρηματοδοτούνται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Θάλασσας και Αλιείας.

Γ) Αλιευτικός Τουρισμός

Η ενεργοποίηση ενός πλαισίου αλιευτικού τουρισμού σύμφωνα με το μοντέλο Pesca Turismo που είχε ιδιαίτερα επιτυχή εφαρμογή στην Ιταλία, θα μπορούσε να προσφέρει ένα εναλλακτικό εισόδημα στους αλιείς του νησιού και παράλληλα μία καινοτόμο ποιοτική τουριστική δραστηριότητα. Επίσης, ο αλιευτικός τουρισμός ωφελεί έμμεσα και τα θαλάσσια οικοσυστήματα, καθώς δίνει την δυνατότητα στους ψαράδες να μειώσουν την αλιευτική πίεση που ασκούν στα ιχθυοαποθέματα. Πρέπει να αναφέρουμε ότι το νομικό πλαίσιο για την αδειοδότηση δραστηριοτήτων αλιευτικού τουρισμού είναι αυτή την περίοδο υπό διαμόρφωση και αναμένεται σύντομα να ολοκληρωθεί.

Δ) Καταδυτικός τουρισμός με άξονα τη βιοποικιλότητα

Η ιδιαίτερα υψηλή βιοποικιλότητα των παράκτιων οικοσυστημάτων στην ευρύτερη περιοχή της Λέρου και των γύρω νησίδων, προσδίδει ένα επιπλέον σημαντικό συγκριτικό πλεονέκτημα στο νησί. Η οργάνωση δραστηριοτήτων καταδυτικού τουρισμού, με ήπιες πρακτικές που δεν επιβαρύνουν τα θαλάσσια οικοσυστήματα, θα μπορούσε να αποτελέσει ένα μοχλό ανάπτυξης ενός νέου τύπου ποιοτικού τουρισμού για το νησί, που δεν θα περιορίζεται μόνο στην καλοκαιρινή περίοδο.

Συνοψίζοντας τα παραπάνω, θεωρούμε ότι υπάρχουν πολυάριθμες και ιδιαίτερα αξιόλογες προοπτικές αξιοποίησης του ξεχωριστού φυσικού πλούτου των θαλασσών της Λέρου. Εμείς, ως Ινστιτούτο Θαλάσσιας Προστασίας Αρχιπέλαγος, θα θέλαμε να προσφέρουμε τη στήριξη και συνεργασία μας σε όποιες σχετικές πρωτοβουλίες αναλάβει η νέα δημοτική αρχή της Λέρου.

Βρισκόμαστε στη διάθεσή σας για οποιεσδήποτε τυχόν διευκρινίσεις.

Με εκτίμηση,

Θοδωρής Τσιμπίδης

Διευθυντής Ινστιτούτου Θαλάσσιας Προστασίας «Αρχιπέλαγος»