Η 19η Μαΐου έχει καθιερωθεί ως ημέρα μνήμης για τις κτηνωδίες των κεμαλικών δυνάμεων που οδήγησαν εν τέλει στον αφανισμό των Ελλήνων του Πόντου – 350.000 νεκροί από σφαγές, δολοφονίες, εκτοπισμούς
Μια σκιά βαριά απλώνεται στη μνήμη του Ελληνισμού κάθε 19η Μαΐου. Είναι η σκιά της γενοκτονίας των Ποντίων, ενός προμελετημένου εγκλήματος που δεν στόχευσε μόνο σε ανθρώπινες ζωές, αλλά και στην ίδια την ιστορική συνέχεια ενός λαού. Οι φωνές που χάθηκαν στα βουνά του Πόντου, τα σπίτια που τυλίχθηκαν στις φλόγες, οι πορείες θανάτου μέσα στην ερημιά της Ανατολίας δεν είναι απλώς παρελθόν – είναι μια ανοιχτή πληγή για τον Ελληνισμό.
Η 19η Μαΐου έχει καθιερωθεί ως Ημέρα Μνήμης της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου. Σαν σήμερα το 1919, ο Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ αποβιβάστηκε στη Σαμψούντα, δίνοντας το έναυσμα για την έναρξη του δεύτερου και πιο φονικού κύματος της γενοκτονίας, που είχε αρχίσει τα προηγούμενα χρόνια και διήρκεσε μέχρι το 1923. Κατά την περίοδο αυτή εκτιμάται ότι περίπου 353.000 Έλληνες του Πόντου – άνδρες, γυναίκες και παιδιά – εξοντώθηκαν συστηματικά.
Το ιστορικό πλαίσιο
Στις αρχές του 20ού αιώνα η Οθωμανική Αυτοκρατορία βρισκόταν σε παρακμή. Μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους (1912–13) και την απώλεια μεγάλων εδαφών, η εθνικιστική κυβέρνηση των Νεοτούρκων, παρά τις πρότερες εξαγγελίες για αυτονομία, αποφάσισε να λάβει «προληπτικά μέτρα» για να διασφαλίσει την επιβίωση του κράτους και την μετατροπή του σε αμιγώς τουρκικού. Αυτά τα μέτρα περιλάμβαναν τη βίαιη εκδίωξη και, εν συνεχεία, τη φυσική εξόντωση των χριστιανικών πληθυσμών της Μικράς Ασίας – δηλαδή των Ελλήνων (στον Πόντο, την Ιωνία, την Καππαδοκία), καθώς και των Αρμενίων και Ασσυροχαλδαίων.
Ήταν μια συστηματικά οργανωμένη επιχείρηση που στόχευε στην εξαφάνιση της ελληνικής παρουσίας στον Εύξεινο Πόντο, μιας παρουσίας που μετρούσε σχεδόν 3.000 χρόνια. Οι διώξεις ξεκίνησαν ήδη πριν από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, με πρώτο στόχο τους Έλληνες της Ανατολικής Θράκης και της Ιωνίας το 1914, και ακολούθησε η «μεγάλη σφαγή» των Αρμενίων το 1915. Το 1916, πλέον, ήρθε η σειρά των Ελλήνων του Πόντου.
Η εθνικιστική ιδεολογία των Νεοτούρκων συνοψιζόταν στο σύνθημα «ένα κράτος, μία γλώσσα, μία θρησκεία, ένας λαός: ο Τούρκος», θεωρώντας κάθε μη μουσουλμανική κοινότητα ως απειλή για την αυτοκρατορία. Όπως αναγνωρίζεται σήμερα από τη Διεθνή Ένωση Μελετητών Γενοκτονιών και τεκμηριώνεται σε σύγχρονες ιστορικές μελέτες, οι διώξεις Ελλήνων, Αρμενίων και Ασσυρίων δεν αποτέλεσαν αποσπασματικά επεισόδια, αλλά εντάσσονταν σε ένα ευρύτερο σχέδιο εξάλειψης των χριστιανικών πληθυσμών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Πρώτο κύμα διωγμών (1914–1918)
Κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι διώξεις στον Πόντο πήραν μορφή γενοκτονίας υπό το καθεστώς των Νεοτούρκων. Ήδη από το 1915, μετά την οθωμανική ήττα στο μέτωπο του Καυκάσου, οι τουρκικές αρχές άρχισαν να κατηγορούν τους Έλληνες στρατιώτες για συνεργασία με τον εχθρό και δολιοφθορά. Όπως καταγράφει ο ιστορικός Βλάσης Αγτζίδης, χιλιάδες άνδρες από τις χριστιανικές κοινότητες του Πόντου οδηγήθηκαν σε τάγματα αναγκαστικής εργασίας – τα λεγόμενα αμελέ ταμπουρού ή αμελέ μιλιέ – όπου η θνησιμότητα από κακουχίες, πείνα και κακομεταχείριση ήταν εξαιρετικά υψηλή. Οι συνθήκες σε αυτά τα τάγματα, όπως αναφέρεται και σε αναφορές ξένων διπλωματών της εποχής, ισοδυναμούσαν με θανατική καταδίκη.
Γενοκτονία των Ποντίων: Το χρονικό της τραγωδίας – Πώς οι δυνάμεις του Κεμάλ αφάνισαν 350.000 Έλληνες
Πλήθος αμάχων προσπάθησε να διαφύγει στα βουνά οργανώνοντας αντάρτικο και προκαλώντας σκληρά αντίποινα: μόνο στην επαρχία Κερασούντας κάηκαν ολοσχερώς 88 ελληνικά χωριά μέσα σε τρεις μήνες, ενώ περίπου 30.000 Έλληνες της περιοχής εκτοπίστηκαν πεζή προς την Άγκυρα εν μέσω βαρυχειμωνιάς – το ένα τέταρτο πέθανε καθ’ οδόν από το ψύχος και την πείνα.
Ήδη το 1917, διπλωμάτες και ξένοι ανταποκριτές είχαν επίγνωση της εξελισσόμενης τραγωδίας. Ο Henry Morgenthau, Αμερικανός πρέσβης στην Κωνσταντινούπολη, προειδοποιούσε ότι «οι Έλληνες, όπως και οι Αρμένιοι, βρίσκονται στο στόχαστρο της ίδιας μηχανής εξόντωσης… Αυτό δεν είναι πόλεμος. Είναι εξάλειψη». Σε δημοσίευμά της στις 10 Νοεμβρίου 1917, η εφημερίδα The New York Times περιέγραφε τη συστηματική καταστροφή: μόνο στη Σαμψούντα και στα γύρω χωριά, χιλιάδες Έλληνες είχαν ήδη θανατωθεί ή αφήσει την τελευταία τους πνοή από την πείνα, τις ασθένειες και τις εκτελέσεις, σε «πορείες θανάτου» παρόμοιες με εκείνες που υπέστησαν οι Αρμένιοι λίγα χρόνια πριν.
«Οι τουρκικές αρχές επαναλαμβάνουν τη μέθοδο που χρησιμοποίησαν στους Αρμενίους. Οι άνδρες οδηγούνται στα βουνά και δεν επιστρέφουν. Οι γυναίκες και τα παιδιά ακολουθούν, μόνο για να καταλήξουν νεκροί από την πείνα. Τα χωριά καίγονται, οι εκκλησίες λεηλατούνται» σημείωνε χαρακτηριστικά η ανταπόκριση των NY Times.
Πηγή: protothema.gr