Τον Οκτώβριο του 1944, λίγο πριν το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Ουίνστον Τσόρτσιλ και ο Ιωσήφ Στάλιν συναντήθηκαν στη Μόσχα για να χαράξουν το μεταπολεμικό μέλλον των Βαλκανίων.
Η Διάσκεψη έφερε την κωδική ονομασία «Tolstoy» και έμεινε στην ιστορία για τη λεγόμενη «Συμφωνία των Ποσοστών». Εκεί, σε ένα μικρό κομμάτι χαρτί, γράφτηκαν τα ποσοστά επιρροής των Μεγάλων Δυνάμεων στις χώρες της περιοχής. Για την Ελλάδα αναγράφτηκε 90 τοις εκατό για τη Βρετανία και 10 τοις εκατό για τη Σοβιετική Ένωση.
Η συνάντηση της Μόσχας
Από τις 9 έως τις 19 Οκτωβρίου 1944, στο Κρεμλίνο, οι δύο ηγέτες συζήτησαν τις ισορροπίες ισχύος που θα προέκυπταν μετά τη νίκη κατά της Γερμανίας. Ο Τσόρτσιλ, γνωστός για τη στρατηγική του διορατικότητα, ήθελε να εξασφαλίσει την κυριαρχία της Βρετανίας στην ανατολική Μεσόγειο. Η Ελλάδα, με τη γεωγραφική της θέση, τα λιμάνια και τα νησιά της, αποτελούσε κρίσιμο κρίκο για τη ναυτική υπεροχή της Αυτοκρατορίας. Ο Στάλιν, αντιλαμβανόμενος τη σημασία που είχε η χώρα για τους Βρετανούς, δέχτηκε να την αφήσει στη δική τους επιρροή με αντάλλαγμα ελευθερία κινήσεων στη Ρουμανία και στη Βουλγαρία.
Η περίφημη «χαρτοπετσέτα»
Ο Τσόρτσιλ έγραψε τα ποσοστά σε ένα κομμάτι χαρτί και το έσπρωξε προς τον Στάλιν. Ο Σοβιετικός ηγέτης το κοίταξε, έκανε ένα τσεκάρισμα με το μολύβι του και το επέστρεψε. Έτσι γεννήθηκε το λεγόμενο «naughty document» που αργότερα ο Τσόρτσιλ περιέγραψε στα απομνημονεύματά του. Το έγγραφο φυλάσσεται σήμερα στα Βρετανικά Εθνικά Αρχεία και αποτελεί ένα από τα πιο χαρακτηριστικά τεκμήρια του ψυχρού ρεαλισμού που κυριαρχούσε στις διεθνείς σχέσεις της εποχής.
Τα ποσοστά επιρροής
Στο χαρτί αναγραφόταν:
- Ρουμανία 90 τοις εκατό σοβιετική επιρροή και 10 τοις εκατό βρετανική
- Ελλάδα 90 τοις εκατό βρετανική και 10 τοις εκατό σοβιετική
- Γιουγκοσλαβία και Ουγγαρία 50 προς 50
- Βουλγαρία 75 τοις εκατό σοβιετική και 25 τοις εκατό βρετανική
Αν και πρόχειρη και άτυπη, η συμφωνία αποδείχθηκε ιδιαίτερα ανθεκτική. Οι εξελίξεις στα Βαλκάνια μετά τον πόλεμο κινήθηκαν σε μεγάλο βαθμό μέσα στα όρια που έθεσε εκείνη η σύντομη συζήτηση.
Η σημασία για την Ελλάδα
Η κατανομή αυτή είχε τεράστια επίδραση στη μεταπολεμική ιστορία της Ελλάδας. Έδωσε στους Βρετανούς το δικαίωμα πολιτικής και στρατιωτικής πρωτοβουλίας στην Αθήνα, ενώ οι Σοβιετικοί απέφυγαν να εμπλακούν. Όταν ξέσπασαν τα Δεκεμβριανά το 1944, η στάση της Μόσχας ήταν ψυχρή και επιφυλακτική. Η Σοβιετική Ένωση σεβάστηκε την άτυπη συμφωνία, αφήνοντας τη Βρετανία να διαχειριστεί την ελληνική κρίση. Το γεγονός αυτό επηρέασε άμεσα την πορεία προς τη Συμφωνία της Βάρκιζας και καθόρισε το πολιτικό κλίμα που οδήγησε στον Εμφύλιο Πόλεμο.
Η ιστορική αποτίμηση
Οι ιστορικοί διαφωνούν για τη σημασία της Συμφωνίας των Ποσοστών. Κάποιοι τη θεωρούν υπερτιμημένη, υποστηρίζοντας ότι η πραγματική δύναμη καθορίστηκε στο πεδίο των μαχών και όχι στα χαρτιά. Άλλοι επισημαίνουν ότι, έστω και ανεπίσημη, η συμφωνία αποτύπωσε τον ρεαλισμό των μεγάλων δυνάμεων και νομιμοποίησε τις μελλοντικές επεμβάσεις τους στην περιοχή. Όπως και να έχει, η Ελλάδα βρέθηκε σε εκείνη τη «χαρτοπετσέτα» ως βρετανικό προτεκτοράτο, γεγονός που επηρέασε βαθιά την πολιτική της πορεία τις επόμενες δεκαετίες.
Η ονομασία «Tolstoy»
Η διάσκεψη πήρε το όνομα «Tolstoy» από τον μεγάλο Ρώσο συγγραφέα, μια κωδική ονομασία που χρησιμοποιούσαν οι Σύμμαχοι για να ξεχωρίζουν τις διασκέψεις τους. Η επιλογή του ονόματος αποδείχθηκε συμβολική, αφού στη Μόσχα του Τολστόι γράφτηκε ένα από τα πιο κυνικά κεφάλαια της μεταπολεμικής διπλωματίας.
Συμπέρασμα
Η Διάσκεψη του Τολστόι δεν καθόρισε μόνο τις σφαίρες επιρροής στα Βαλκάνια, αλλά και τη μοίρα της Ελλάδας, καθώς μέσα σε λίγες γραμμές και χωρίς καν υπογραφές, αποφασίστηκε ότι η χώρα θα ανήκει πολιτικά και στρατηγικά στη Δύση. Η Ελλάδα των μεταπολεμικών χρόνων, των Δεκεμβριανών και του Εμφυλίου, είχε ήδη «γραφτεί» στη Μόσχα του 1944.
Πηγές
- Το Βήμα, «Η Συμφωνία των Ποσοστών: Πώς Τσόρτσιλ και Στάλιν μοίρασαν τα Βαλκάνια» (9/10/2023)
- ΕΡΤ News, «Διάσκεψη της Γιάλτας – Η Συμφωνία των Ποσοστών» (27/2/2022)
- Βικιπαίδεια, «Διάσκεψη της Μόσχας (1944)» και «Συμφωνία των ποσοστών»
- Churchill Archives Trust, «The Percentages Agreement, 1944»
- Καθημερινή, «Η παρεξηγημένη Γιάλτα» (14/2/2021)
- Albert Resis, The Churchill–Stalin Secret Percentages Agreement on the Balkans, 1944, The American Historical Review, 1978
ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΣΧΟΛΙΑ
Θέμα παραίτησης της διοίκησης των ΕΛΤΑ έθεσε ο βουλευτής Δωδεκανήσου Γιάννης Παππάς
Λέρος: Με λαμπρότητα και παλμό ο εορτασμός της 28ης Οκτωβρίου [VIDEO]
Τιμόθεος Κωττάκης: «Αλλάζει χωροθέτηση η πύλη του Hotspot – Λύση στο πρόβλημα του Ξηροκάμπου»
Μήνυμα Γιάννη Παππά για την επέτειο της 28ης Οκτωβρίου: «Όσο υπάρχει ελληνική ανάσα , δε θα περάσει σκοτάδι χωρίς φως»
Λέρος: Διαψεύδει τον Μιχάλη Κόλια η Αντιδήμαρχος Ελένη Χέλμη για το Bodrum Cup