Όταν η Ρωσία έκοβε την Ελλάδα σε τρία κρατίδια

Πώς οι Ελληνες επαναστάτες, το 1824, απέρριψαν με αγανάκτηση τη ρωσική πρόταση για τερματισμό των εχθροπραξιών με αντάλλαγμα μια αυτόνομη Ελλάδα υποτελή στον σουλτάνο και υπό την επιρροή της Ρωσίας

Στις 9 Ιανουαρίου 1824 (με το παλιό ημερολόγιο) η Ρωσία υπέβαλε προς τις άλλες μεγάλες ευρωπαϊκές δυνάμεις (Μεγάλη Βρετανία, Αυστρία, Γαλλία και Πρωσία) ένα υπόμνημα για την επίλυση του ελληνικού ζητήματος, με στόχο την «ειρήνευση» της επαναστατημένης Ελλάδας. Σύμφωνα με το υπόμνημα αυτό θα έπρεπε να δημιουργηθούν τρία αυτόνομα ελληνικά κρατίδια που θα ήταν φόρου υποτελή στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, η οποία θα διατηρούσε στρατεύματα σε στρατηγικά σημεία. Τα νησιά του Αιγαίου θα απολάμβαναν κι αυτά ένα παρόμοιο στάτους αυτονομίας. Το σχέδιο είχε στόχο να εξασφαλίσει η Ρωσία τον απόλυτο έλεγχο στους ορθοδόξους πληθυσμούς και να απλώσει την επιρροή της σε όλα τα Βαλκάνια. Το λεγόμενο ρωσικό «σχέδιο των τριών τμημάτων» είχε, πιθανόν, στόχο να αποτρέψει την αναγνώριση της ελληνικής εθνικής ανεξαρτησίας την οποία συζητούσαν ανεπίσημα, από τα τέλη του 1823, στελέχη του Φόρεϊν Οφις. «Ο φόβος να ξεφύγει από τα ρωσικά χέρια το ελληνικό ζήτημα», γράφει ο Γερμανός ιστορικός Γκέοργκ Γκότφριντ Γκερβίνους, οδήγησε τους Ρώσους στο σχέδιο ειρήνευσης.

Η γαλλική διαρροή

Οι Οθωμανοί ενημερώθηκαν πολύ σύντομα από Έλληνες πληροφοριοδότες τους στην Οδησσό. Οι μόνοι που δεν έλαβαν το σχέδιο, διότι οι Ρώσοι δεν θεώρησαν σκόπιμο να τους ενημερώσουν, ήταν οι Έλληνες. Αλλά το κείμενο διέρρευσε, μάλλον από τον Γάλλο υπουργό Εξωτερικών, τον μεγάλο συγγραφέα Σατομπριάν, του οποίου τα φιλελληνικά αισθήματα ήταν γνωστά. Ο Σατομπριάν μοίρασε αντίγραφα της πρότασης σε στελέχη του υπουργείου Εξωτερικών της Γαλλίας. Ετσι, στις 31.5.1824 η φιλελεύθερη γαλλική εφημερίδα Constitutionnel δημοσίευσε μια σύνοψη του σχεδίου στην πρώτη σελίδα της με το παρακάτω σχόλιο: «Οι άλλες Δυνάμεις δεν έχουν πεισθεί ότι είναι το ίδιο ωφέλιμο γι’ αυτές όσο είναι για τη Ρωσία να ιδρυθούν νέες και ξεχωριστές μεταξύ τους Ηγεμονίες με σκοπό να αποτραπεί μόνιμα το ενδεχόμενο να γίνει η Ελλάδα τόσο ισχυρή ώστε να συγκροτηθεί ως έθνος-κράτος και να αποφύγει, έτσι, τον κίνδυνο να μετατραπεί σε ρωσικό προτεκτοράτο. Το σχέδιο ειρήνευσης απηχεί παλαιά σχέδια της Ρωσίας για κυριαρχία στην Ανατολή».

Διαβάστε επίσης:

Λέρος: Την Κυριακή 14 Σεπτεμβρίου η λογοδοσία Δημάρχου τετάρτου διμήνου 2025

03.09.2025

1.1k

Δελτίο Τύπου της Ένωσης Τουριστικών Γραφείων Δωδεκανήσου

03.09.2025

241

Οι Έλληνες, φυσικά, όταν πληροφορήθηκαν το σχέδιο το απέρριψαν με αγανάκτηση. Για την ελληνική κυβέρνηση και τους Έλληνες επαναστάτες η ανεξαρτησία ήταν αδιαπραγμάτευτη. Επιπλέον, οι δυνάμεις που κυριαρχούσαν πολιτικά από το 1822 θεωρούσαν επικίνδυνη την επιρροή στα ελληνικά πράγματα της «Αρκούδας» (Αρκτου), όπως ονόμαζαν τη Ρωσία οι Έλληνες φιλελεύθεροι. Με πολύ μεγάλη δυσκολία είχαν κατορθώσει να πείσουν τους Ευρωπαίους πως οι Έλληνες δεν ήταν πιόνια των Ρώσων και πως η Επανάστασή τους ήταν εθνική και είχε στόχο τη δημιουργία ανεξάρτητου ελληνικού κράτους που θεσμικά θα συγγένευε με συνταγματικές μοναρχίες, όπως η Γαλλία ή η Μεγάλη Βρετανία. Ειδικά το 1824 είχε ήδη αρχίσει να γίνεται αντιληπτό από τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις πως πίσω από την ελληνική εξωτερική πολιτική υπήρχε το γεωπολιτικό σχέδιο του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου για πολιτική και πολιτισμική σύνδεση των Ελλήνων με τη Δυτική και την Κεντρική Ευρώπη και τη μετατροπή της Ελλάδας σε ανάχωμα απέναντι στη ρωσική επιρροή.

Επιστολή στον Κάνινγκ

Στις 12 Αυγούστου 1824 ο γενικός γραμματέας του Εκτελεστικού Παναγιώτης Ρόδιος, εκπροσωπώντας την ελληνική κυβέρνηση, έστειλε προς τον Βρετανό υπουργό Εξωτερικών Τζορτζ Κάνινγκ μια συγκλονιστική επιστολή, γραμμένη στα ελληνικά και τα γαλλικά, που αποτελούσε ταυτόχρονα δήλωση και έκκληση των Ελλήνων. Η περιληπτική απόδοση είναι δική μου, αλλά όλες οι φράσεις ανήκουν στον Ρόδιο και σε όσους συνέβαλαν στη συγγραφή αυτού του κειμένου: «Εδώ και τέσσερα χρόνια οι Ελληνες με τη βοήθεια του Θεού υπερασπίζονται τη γη των προγόνων τους. Μόνο τη γη υπερασπίζονται γιατί αδιαφορούν για τα χωριά, τα σπίτια, την ιδιοκτησία τους… Προτιμούν να είναι ελεύθεροι κι ας κοιμούνται μέσα σε σκηνές, πάνω στο γρασίδι, στις κορυφές των βουνών, παρά σε όμορφα, άνετα σπίτια αλλά σκλαβωμένοι. Οι Ελληνες πολεμούν για να ανακτήσουν τα δικαιώματά τους, για να απαλλαγούν από έναν ζυγό που δεν μπορούσαν πια να υποφέρουν. Ο ιερός τους στόχος ήταν να απελευθερώσουν την πίστη τους, τη χώρα τους, τους ιερούς ναούς τους, τους τάφους των γονιών, των γυναικών και των παιδιών τους.

»Επιχείρησαν πολλές φορές να ζητήσουν βοήθεια από τους Ευρωπαίους αλλά αυτοί παρέμειναν ουδέτεροι. Αυτή η ουδετερότητα, σε κάποιες περιπτώσεις, αποδείχθηκε μοιραία για εμάς. Αποφασίσαμε να σιωπήσουμε και να συνεχίσουμε να αγωνιζόμαστε. Αλλά τώρα πρέπει να μιλήσουμε διότι το σχέδιο ειρήνευσης που κυκλοφορεί και προέρχεται από μια Δύναμη στα βόρειά μας, μάς υποχρεώνει να σπάσουμε τη σιωπή μας.

»Αυτό το σχέδιο έχει ως θέμα του την Ελλάδα και αποφασίζει για την τύχη της, σύμφωνα με μια βούληση ξένη προς τα ελληνικά συμφέροντα. Αδυνατούμε να πιστέψουμε πως αυτό το σχέδιο προέρχεται από τη Ρωσία. Αλλά να μη νομίσει κανείς πως μπορεί να μας ξεγελάσει.

»Ενημερώνουμε, λοιπόν, με σεβασμό, τον βασιλέα της Μεγάλης Βρετανίας τον οποίο εκπροσωπείτε, πως το Ελληνικό Εθνος και η Ελληνική Κυβέρνηση, την οποία εκπροσωπώ εγώ, διακηρύσσει τα ακόλουθα:

»Προτιμάμε να πεθάνουμε ένδοξα παρά να αποδεχθούμε τον εξευτελισμό που αυτό το σχέδιο θέλει να μας επιβάλει. Ελπίζουμε πως η Βρετανία που τόσο βοήθησε τους επαναστατημένους λαούς της Νότιας Αμερικής, δεν θα επιτρέψει να εξαφανιστεί το όνομά μας από τον κατάλογο των πολιτισμένων εθνών και να παραδοθούμε στον έλεγχο των μεν ή των δε (εννοεί την Οθωμανική και τη Ρωσική Αυτοκρατορία), χωρίς να έχουμε εμείς την ελευθερία να συγκροτηθούμε ως έθνος. Οι Ελληνες έχουν αποδείξει πως αξίζουν να είναι ελεύθεροι. Δεν θα επιτρέψουμε να μας φέρονται σαν παιδιά ή σαν σκλάβους.

»Εχετε καμιά αμφιβολία πως το συμφέρον της Μεγάλης Βρετανίας προωθείται από μια ελεύθερη Ελλάδα; Η γεωγραφική μας θέση αλλά και το εμπορικό πνεύμα των Ελλήνων μάς φέρνουν κοντά στη Μεγάλη Βρετανία. Το εμπόριο είναι ζωτικό για τα πολιτισμένα έθνη και πού καλύτερα μπορεί να το ασκήσει κανείς παρά στην Ελλάδα; Αλλά και ποια χώρα νομίζετε πως μπορεί να αποτελέσει φράγμα απέναντι στον απειλητικό επεκτατισμό μιας τεράστιας Δύναμης (εννοεί τη Ρωσία);

»Πιστεύω, λοιπόν, πως η Ελλάδα έχει το ηθικό και πολιτικό δικαίωμα να περιμένει κάθε είδους βοήθεια και προστασία από τη Μεγάλη Βρετανία. Η ανεξαρτησία της Ελλάδας συμπίπτει με τα συμφέροντα των εθνών της Ευρώπης. Δεν θα πρέπει, λοιπόν, η Ελλάδα να στερηθεί τα ιερά της δικαιώματα».

Στο Μεσολόγγι

Υπογράφει ο Ρόδιος, αλλά μπορούμε να φανταστούμε ποιου τις απόψεις απηχεί αυτή η επιστολή. Ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος βρισκόταν εκείνη την περίοδο στη Δυτική Ελλάδα προσπαθώντας να οργανώσει την άμυνα της περιοχής. Τις ημέρες που γραφόταν η επιστολή, σε ένα ανώνυμο άρθρο που δημοσιεύθηκε στα «Ελληνικά Χρονικά», στο Μεσολόγγι, διαβάζουμε τα εξής για το ρωσικό σχέδιο:

«Οι Ελληνες εξαγόρασαν την ελευθερία τους με το αίμα τους, με το αίμα των γυναικών και των παιδιών τους, με τους αποτεφρωμένους ναούς και τα σπίτια τους, με τις ερημωμένες πεδιάδες τους. Δεν πρόκειται να δεχθούν οτιδήποτε που αντί της ίδρυσης εθνικού κράτους θα αφανίσει για πάντα το όνομα των Ελλήνων».

Ο Κάνινγκ έλαβε την επιστολή του Ρόδιου στις αρχές Νοεμβρίου και αφού το σκέφτηκε καλά αποφάσισε να απαντήσει, αναγνωρίζοντας, έτσι, εμμέσως την ελληνική κυβέρνηση στην οποία απευθύνθηκε, στις 1.12.1824 (ν. ημ.). Προφανώς χρησιμοποίησε διπλωματική γλώσσα, αλλά είπε όσα ήθελε να πει: «Θα παραμείνουμε αυστηρά ουδέτεροι αλλά διαβεβαιώνουμε την ελληνική κυβέρνηση πως η Μεγάλη Βρετανία δεν πρόκειται να συμμετάσχει σε καμία προσπάθεια να επιβληθεί με το ζόρι οποιοδήποτε σχέδιο που δεν θα αποδεχθούν οι Ελληνες».

Αλλά το τι πραγματικά σκεφτόταν θα το βρούμε στην ιδιωτική του αλληλογραφία: «Ελαβα σήμερα την επιστολή της Ελληνικής Κυβέρνησης. Οι Ελληνες θεωρούν ότι αυτό το σχέδιο τους παραδίδει δεμένους χειροπόδαρα στους Τούρκους. Διακηρύσσουν ότι θα πεθάνουν μέχρι τον τελευταίο αντί να δεχθούν να διαπραγματευτούν με τέτοιους όρους. […] Επέστρεψα στο Ικγουορθ περισσότερο ικανοποιημένος με τους Ελληνες από οτιδήποτε έχουν κάνει από την εποχή του Επαμεινώνδα».

Στην ίδια επιστολή ενημερώνει τον πρέσβη της Μεγάλης Βρετανίας στο Παρίσι πως εφόσον οι Ελληνες αλλά και οι Οθωμανοί απορρίπτουν το ρωσικό σχέδιο, θα πρέπει να σταματήσουν αμέσως οι συζητήσεις με τη Ρωσία.

Ηδη από το 1822 (με το άρθρο 80 του Συντάγματος της Επιδαύρου) αλλά και με τη δήλωση προς το συνέδριο των μεγάλων Ευρωπαϊκών Δυνάμεων στη Βερόνα, οι Ελληνες είχαν ξεκαθαρίσει πως δεν επρόκειτο να δεχτούν κανένα σχέδιο ειρήνευσης στο οποίο δεν θα συναινούσαν οι ίδιοι και μάλιστα τα αρμόδια θεσμικά τους όργανα. Ακόμη και όταν, το 1826, μετά την πτώση του Μεσολογγίου βρέθηκαν σε δεινή θέση και άρχισαν να συζητούν για πρώτη φορά το ενδεχόμενο της αυτονομίας, έθεσαν τόσο αυστηρούς όρους που ουσιαστικά μετέτρεπαν την αυτονομία σε μια sui generis ανεξαρτησία. Αλλά για τη δραματική αυτή στιγμή θα επανέλθουμε με νέα άγνωστα στοιχεία από τα Βρετανικά Εθνικά Αρχεία.

Ο κ. Αριστείδης Ν. Χατζής είναι καθηγητής Φιλοσοφίας Δικαίου και Θεωρίας Θεσμών και Διευθυντής του Εργαστηρίου Πολιτικής και Θεσμικής Θεωρίας και Ιστορίας των Ιδεών στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Το βιβλίο του «Ο Ενδοξότερος Αγώνας: Η Ελληνική Επανάσταση του 1821» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος.

Πηγή: kathimerini.gr