Είκοσι χρόνια μετά το παγκόσμιο σοκ από τις εικόνες των καθηλωμένων και γυμνών ασθενών στο ψυχιατρικό ίδρυμα της Λέρου, το BBC αποκαλύπτει ότι, σε ορισμένα σημεία του ελληνικού συστήματος ψυχικής υγείας, η κατάσταση παραμένει δραματικά παρόμοια. Παρά τις δεκαετίες μεταρρυθμίσεων, την οικονομική στήριξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και την τεχνική βοήθεια διεθνών ειδικών, το ρεπορτάζ αναδεικνύει σημαντικές παθογένειες που επιμένουν.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει ήδη προειδοποιήσει την Ελλάδα ότι, εάν μέχρι τον επόμενο μήνα δεν παρουσιαστεί ολοκληρωμένο σχέδιο για την ψυχιατρική μεταρρύθμιση, η ΕΕ θα προχωρήσει σε διακοπή χρηματοδοτήσεων για κοινωνικά προγράμματα.
Σκηνές εγκατάλειψης στο Δρομοκαΐτειο
Η ανταποκρίτρια του BBC, Χλόη Χατζηματέου, επισκέφθηκε την κλινική γυναικών του Δρομοκαΐτειου Ψυχιατρικού Νοσοκομείου στην Αθήνα. Το κτήριο, με τα φθαρμένα του τοίχοι, τα κατεστραμμένα πατζούρια και την εικόνα πλήρους εγκατάλειψης, θα μπορούσε κάλλιστα να θεωρηθεί ανενεργό. Ωστόσο, μέσα του φιλοξενούνται ασθενείς σε γυμνά δωμάτια, ξαπλωμένοι στα κρεβάτια τους, αδρανείς και αποκομμένοι.
Το Δρομοκαΐτειο, με περίπου 300 νοσηλευόμενους, είναι ένα από τα δύο μεγαλύτερα ψυχιατρικά νοσοκομεία της Αθήνας.
«Αν είχα ένα βρόμικο δωμάτιο στο σπίτι μου, ίσως να ήθελα να το κρύψω από τους επισκέπτες», σημειώνει ο ψυχίατρος Γιώργος Αστρινάκης.
«Αλλά αυτό το νοσοκομείο ανήκει στο κοινό. Έχουν το δικαίωμα να δουν πού μπορεί να καταλήξουν αν αρρωστήσουν.»
Κατά τη διάρκεια της περιήγησης, η δημοσιογράφος αντικρίζει δερμάτινους ιμάντες δίπλα στα κρεβάτια. «Κάποιες ασθενείς πρέπει να είναι δεμένες τη νύχτα για να μην περιφέρονται και ενοχλούν τους υπόλοιπους», εξηγεί η προϊσταμένη νοσηλεύτρια Μαρία Μακράκη.
Ο Αστρινάκης παρεμβαίνει:
«Ακριβώς όπως δένεις ένα σκυλί για να μην ξεφύγει… αυτό θα μπορούσε να θεωρηθεί κτηνιατρική προσέγγιση στην ψυχιατρική.»
Κάτω από τα κρεβάτια υπάρχουν κουβάδες που χρησιμοποιούνται ως πρόχειρες τουαλέτες. Σε ένα από τα δωμάτια, μια γυναίκα κάθεται με το κεφάλι στα χέρια της, δεμένη από το πόδι με ζώνη. «Όταν είναι ελεύθερη γίνεται επιθετική απέναντι σε άλλες», αναφέρει η νοσηλεύτρια. «Χρειάζεται συνεχή επίβλεψη, την οποία δεν μπορούμε να παρέχουμε λόγω έλλειψης προσωπικού.»
Σύμφωνα με το προσωπικό, δύο νοσηλευτές αντιστοιχούν σε περίπου 30 ασθενείς, αριθμός που δεν επαρκεί ούτε για στοιχειώδη φροντίδα. Η ψυχολόγος Στέλλα Γαλιάνου εκτιμά ότι σε κάθε κλινική του νοσοκομείου υπάρχουν τρία έως τέσσερα άτομα καθηλωμένα στα κρεβάτια τους. Στο ερώτημα αν κάποια από αυτά μπορεί να παραμείνουν δεμένα για χρόνια, η απάντησή της είναι ξεκάθαρη: «Ναι, οπωσδήποτε.»
Η κληρονομιά της Λέρου
Το 1989, ο κόσμος συγκλονίστηκε από τις αποκαλύψεις για το ψυχιατρικό ίδρυμα στη Λέρο. Οι εικόνες των δεμένων και γυμνών ασθενών προκάλεσαν τεράστια κατακραυγή διεθνώς, με το νησί να χαρακτηρίζεται «το νησί των καταραμένων» και το ίδρυμα να θεωρείται το χειρότερο της Ευρώπης.
Η Ελλάδα, υπό την πίεση της διεθνούς κοινότητας, προχώρησε τότε σε σημαντικές μεταρρυθμίσεις, χρηματοδοτούμενες από την ΕΕ και υποστηριζόμενες από ξένους ειδικούς. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια η πρόοδος έχει επιβραδυνθεί και, σε ορισμένους τομείς, έχει αντιστραφεί.
Ο Ευρωπαίος Επίτροπος Κοινωνικών Υποθέσεων, Βλαντιμίρ Σπίντλα, δηλώνει:
«Αν ασθενείς είναι δεμένοι για ώρες ή μέρες, αυτό είναι εντελώς απαράδεκτο. Είναι θλιβερό ότι τέτοια φαινόμενα υπάρχουν ακόμη στην Ευρωπαϊκή Ένωση.»
Αντίστοιχα, ο εκπρόσωπος του ελληνικού Υπουργείου Υγείας στον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, Δρ. Παύλος Θεοδωράκης, αναγνωρίζει ότι πολλοί επαγγελματίες υγείας δεν εφαρμόζουν τις ευρωπαϊκές οδηγίες για την καθήλωση ασθενών.
«Υπάρχουν τεράστια προβλήματα κουλτούρας και νοοτροπίας. Ωστόσο, δεν πρέπει να ξεχνάμε πόσο μακριά έχει φτάσει η Ελλάδα μέσα σε είκοσι χρόνια.»
Παραδείγματα καλής πρακτικής – και τα όριά τους
Το BBC επισκέφθηκε επίσης το «Σπίτι Αθηνά», έναν ξενώνα με 15 διαμένοντες και 25 εργαζόμενους. Εκεί, σύμφωνα με τη διευθύντρια Πετρούλα Δημητροπούλου, δεν γίνεται καμία μορφή καθήλωσης:
«Υπάρχουν εναλλακτικές προσεγγίσεις. Αν κάποιος γίνεται επιθετικός, συζητάμε μαζί του, απομακρύνεται για λίγο στο δωμάτιό του, κατανοεί το συναίσθημά του.»
Ωστόσο, οι ΜΚΟ που λειτουργούν τέτοιες δομές αναφέρουν ότι η κρατική χρηματοδότηση καλύπτει λιγότερο από το 50% των πραγματικών αναγκών. Το Σπίτι Αθηνά κινδύνευσε να κλείσει την προηγούμενη χρονιά, καθώς το προσωπικό έμεινε απλήρωτο επί έξι μήνες.
Ο Θεοδωράκης παραδέχεται τις καθυστερήσεις, αποδίδοντάς τες στο τέλος της ευρωπαϊκής χρηματοδότησης και στις δημοσιονομικές δυσκολίες του κράτους.
Ένας από τους ενοίκους, ο Τζίμι, δηλώνει:
«Με κάνει έξαλλο. Η κυβέρνηση δεν νοιάζεται για μας. Δεν είναι σωστό.»
Η θεσμική διάσταση: ιδρυματισμός και νέες δομές
Όπως υπενθυμίζεται και στην ελληνική ανάλυση που συνοδεύει το ρεπορτάζ, η ζωή στην κοινότητα αποτελεί θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα και απαραίτητη προϋπόθεση για όλα τα υπόλοιπα. Οι σύμβουλοι του προγράμματος «Ψυχαργώς» είχαν ήδη από τις αρχές τονίσει:
«Πρέπει να επαγρυπνούμε ώστε να μην αντικαταστήσουμε τα παλιά ιδρύματα με νέες δομές που λειτουργούν με την ίδια ιδρυματική λογική.»
Η εμπειρία τους δείχνει ότι η υποτίμηση των δυνατοτήτων των ασθενών από το προσωπικό μπορεί να μετατραπεί σε αυτοεκπληρούμενη προφητεία.
Το πρόσφατο ρεπορτάζ του BBC υπενθυμίζει ότι η κατάσταση σε πολλά ιδρύματα παραμένει τραγική. Μάλιστα, την περασμένη Κυριακή, στο Indymedia δημοσιεύθηκαν φωτογραφίες από οικοτροφείο όπου απεικονίζονται καθηλωμένοι άνθρωποι. Συνεπώς, ο κίνδυνος να μεταφερθεί η «ιδρυματική αντίληψη» μέσα στις κοινοτικές δομές είναι πλέον ορατός.
Μια ανοιχτή προειδοποίηση
Είναι προφανές ότι, παρά τα σημαντικά βήματα των τελευταίων δεκαετιών, το ελληνικό σύστημα ψυχικής υγείας εξακολουθεί να αντιμετωπίζει βαθιά διαρθρωτικά προβλήματα. Το ερώτημα που τίθεται πλέον είναι αν οι αρμόδιοι φορείς —κρατικοί, επιστημονικοί και πολιτικοί— θα καταφέρουν να συμφωνήσουν σε ένα κοινό πλαίσιο αρχών ή αν θα περιμένουμε το επόμενο «επετειακό» ρεπορτάζ του BBC για να αφυπνιστούμε ξανά.
Η τελική, κρίσιμη ερώτηση παραμένει:
Υπάρχει πολιτεία;
Μετάφραση: Leros News
ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΣΧΟΛΙΑ
Θέμα παραίτησης της διοίκησης των ΕΛΤΑ έθεσε ο βουλευτής Δωδεκανήσου Γιάννης Παππάς
Λέρος: Με λαμπρότητα και παλμό ο εορτασμός της 28ης Οκτωβρίου [VIDEO]
Τιμόθεος Κωττάκης: «Αλλάζει χωροθέτηση η πύλη του Hotspot – Λύση στο πρόβλημα του Ξηροκάμπου»
Μήνυμα Γιάννη Παππά για την επέτειο της 28ης Οκτωβρίου: «Όσο υπάρχει ελληνική ανάσα , δε θα περάσει σκοτάδι χωρίς φως»
Λέρος: Διαψεύδει τον Μιχάλη Κόλια η Αντιδήμαρχος Ελένη Χέλμη για το Bodrum Cup