Με το θέμα της ερημοποίησης των ελληνικών χωριών ασχολείται σε εκτενές ρεπορτάζ του το CNBC, χαρακτηρίζοντάς τα ως «φαντάσματα», ενώ τονίζει πως το πρόβλημα που αντιμετωπίζουν είναι πλέον υπαρξιακό.
Δεν υπάρχει κανείς πια στο καφενείο του Αγίου Γεωργίου στη Λάστα, ένα ορεινό χωριό της Αρκαδίας, σχολιάζει το CNBC και συμπληρώνει πως οι φωτογραφίες των κατοίκων στους τοίχους του καφενείου διαψεύδουν την πραγματικότητα, όπου μια έρημη πλατεία, ένα εγκαταλελειμμένο σχολείο και εγκαταλελειμμένα σπίτια προσφέρουν μια ανατριχιαστική ματιά στο μέλλον μιας χώρας που κινδυνεύει με πληθυσμιακή κατάρρευση.
Η Λάστα είναι μόνο μία από τα εκατοντάδες ερημωμένα χωριά «φαντάσματα» που βρίσκονται διάσπαρτα σε όλη την Ελλάδα, σε ένα πολύ ορατό σημάδι της μείωσης των γεννήσεων των τελευταίων δεκαετιών, της οικονομικής δυσπραγίας και της μαζικής μετανάστευσης.
Οι οικονομολόγοι προειδοποιούν ότι η μείωση του πληθυσμού δημιουργεί μεγάλη πίεση σε μια χώρα που μόλις βγήκε από την κρίση – χωρίς αρκετούς νέους ανθρώπους για να στηρίξουν την οικονομία τα επόμενα χρόνια.
«Ενώ η Ελλάδα βλέπει πολύ σταθερή ανάπτυξη προς το παρόν, κοιτάζοντας μπροστά, με λιγότερους ανθρώπους να κάνουν τη δουλειά, αυτό θα είναι δύσκολο να διατηρηθεί», δήλωσε στο CNBC ο Μπερτ κόλιν, επικεφαλής οικονομολόγος της ING.
Η μείωση των γεννήσεων αποτελεί «υπαρξιακή» απειλή
Η Ελλάδα έχει ένα από τα υψηλότερα ποσοστά υπογεννητικότητας στην Ευρώπη: Με κατά μέσο όρο 1,3 παιδιά ανα οικογένεια που είναι το μισό από αυτό που καταγράφηκε το 1950 και πολύ κάτω από τα 2,1 παιδιά ανά οικογένεια που απαιτείται για την ανανέωση των γενεών.
Το 2023, η χώρα κατέγραψε λίγο πάνω από 71.400 γεννήσεις, τον χαμηλότερο αριθμό από τότε που άρχισαν οι καταγραφές πριν από σχεδόν έναν αιώνα, και μειωμένο κατά περίπου 6% σε σχέση με το 2022. Η αναλογία στην Ελλάδα πλέον αντιστοιχεί σε μια γέννηση για κάθε δύο θανάτους και το ποσοστό του πληθυσμού άνω των 65 ετών είναι σχεδόν διπλάσιο από εκείνο των ηλικιών 0 έως 14 ετών.
Οι εξελίξεις αυτές ώθησαν, σύμφωνα με το CNBC, τον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη να προειδοποιήσει για μια «υπαρξιακή» απειλή για την ελληνική κοινωνία, με τη χώρα να είναι διατεθειμένη να υιοθετήσει τις περισσότερες από τις δημογραφικές αλλαγές που καλούνται να υλοποιήσουν οι ανεπτυγμένες χώρες.
«Η αλήθεια είναι ότι σήμερα ο λαός μας είναι από τους πιο γερασμένους στην Ευρώπη», δήλωσε ο Κύριάκος Μητσοτάκης πέρυσι, μιλώντας σε ελληνικό δημογραφικό συνέδριο.
Πρόκειται για ένα ζήτημα που επηρεάζει ορισμένες περιοχές της ελληνικής ηπειρωτικής χώρας και του απέραντου αρχιπελάγους της περισσότερο από άλλους.
Υπαρξιακό στοίχημα η δημογραφική κατάρρευση
Στην ίδια συνέντευξη ο Έλληνας πρωθυπουργός είχε τονίσει πως «αυτή η μείωση του πληθυσμού δεν εκδηλώνεται εξίσου σε όλη τη χώρα. Το πρόβλημα είναι σαφώς μεγαλύτερο σε συγκεκριμένες περιοχές και αυτό σημαίνει ότι δεν αρκούν οι εθνικές στρατηγικές, χρειάζονται και τοπικές προβλέψεις, με τη συνολική δημογραφική κατάρρευση να γίνεται κυριολεκτικά ένα υπαρξιακό στοίχημα για το μέλλον μας».
Αυτή η μείωση είναι πιο ορατή μέσα από την εμφάνιση δεκάδων χωριών – φαντασμάτων. Χωριά με κανέναν κάτοικο ή σχεδόν μηδενικό πληθυσμό, που ερημώνουν καθώς οι τοπικοί πληθυσμοί φεύγουν ή πεθαίνουν. Μπορεί να είναι δύσκολο να ποσοτικοποιηθεί ο ακριβής αριθμός αυτών των τοποθεσιών, δεδομένης της συχνά απομακρυσμένης φύσης τους, αλλά πρόσφατες εκτιμήσεις ανεβάζουν τον αριθμό των εντελώς εγκαταλελειμμένων χωριών κοντά στα 200.
Πολλά είναι σχεδόν ξεχασμένα, με τα ετοιμόρροπα κτίρια να είναι τα μόνα σημάδια της ζωής που υπήρχε κάποτε. Άλλες, όπως η Λάστα, έχουν γίνει πηγές τουρισμού, με τους επισκέπτες του μοναδικού καφέ και των εγκαταλελειμμένων κτηρίων να επιθυμούν να γνωρίσουν ένα κομμάτι της ιστορίας.
Κατά την τελευταία απογραφή της Ελλάδας το 2021, η Λάστα είχε αναφερόμενο μόνιμο πληθυσμό 12 κατοίκων, ωστόσο το 2024 δεν υπάρχουν ενδείξεις μόνιμων κατοίκων.
Απομεινάρια της οικονομικής κρίσης
Η δημογραφική παρακμή της Ελλάδας μπορεί να αποδοθεί σε μεγάλο βαθμό στην κρίση δημόσιου χρέους που ξέσπασε στη χώρα το 2009. Τα επακόλουθα προγράμματα διάσωσης προκάλεσαν χρόνια λιτότητας και οικονομικής δυστυχίας για τη χώρα, με την οικονομία να συρρικνώνεται κατά το ένα τέταρτο κατά τη δεκαετία που ακολούθησε.
Οι νέοι ήταν από τους πιο σκληρά πληγέντες από την ύφεση, με την ανεργία των νέων να φτάνει το 59,5% το πρώτο τρίμηνο του 2013 – υπερδιπλάσια από το εθνικό υψηλό του 27% περίπου.
Σαν αποτέλεσμα, πολλοί δεν μπόρεσαν να δημιουργήσουν μια νέα ζωή φεύγοντας από τα σπίτια των οικογενειών τους. Από αυτούς που το έκαναν, πολλοί επέλεξαν ως λύση το εξωτερικό, καθώς εκτιμάται ότι περισσότεροι από 400.000 άνθρωποι – ή το 9% του εργατικού δυναμικού – μετανάστευσαν κατά την περίοδο αυτή. Μεγάλο μέρος των υπολοίπων μετεγκαταστάθηκε στις μεγάλες πόλεις της Ελλάδας, σε αναζήτηση καλύτερης εργασίας και εκπαίδευσης.
Σήμερα, πάνω από το ήμισυ (53,5%) του ελληνικού πληθυσμού ζει στην πρωτεύουσα και τη γύρω περιοχή της Αττικής, καθώς και στη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της χώρας, τη Θεσσαλονίκη. Εν τω μεταξύ, όλες οι άλλες περιοχές, συμπεριλαμβανομένων των βραβευμένων νησιών της Ελλάδας, έχουν καταγράψει μείωση του πληθυσμού τα τελευταία χρόνια.
Χρειαζόμαστε ένα σοκ που να δημιουργεί ασφάλεια και αισιοδοξία
Πολλοί δημογράφοι λένε ότι η μείωση του πληθυσμού της χώρας ανάγεται έχει τις ρίζες της πιο παλιά, στη δεκαετία του 1980 – μια άλλη περίοδο οικονομικής παρακμής. Η μείωση των γεννήσεων κατά την περίοδο αυτή οδήγησε έκτοτε σε μείωση των γυναικών που βρίσκονται σε αναπαραγωγική ηλικία, με το ποσοστό των γυναικών ηλικίας 20 έως 40 ετών να είναι σήμερα 150.000 λιγότερες από ό,τι πριν από πέντε χρόνια.
Οι δημογραφικές αλλαγές επιβαρύνουν την οικονομική ανάπτυξη
Το CNBC σημειώνει επίσης πως η δημογραφική συρρίκνωση της Ελλάδας βρίσκεται σε αντίθεση με τις πολύ βελτιωμένες πλέον οικονομικές προοπτικές της χώρας.
Η ελληνική οικονομία «έτρεξε» με ρυθμούς ανάπτυξης 2,2% το 2024 ενώ προβλέπεται ότι οι ρυθμοί ανάπτυξης για το 2025 θα είναι 2,3% – ξεπερνώντας τις μεγάλες ευρωπαϊκές οικονομίες. Η αρχική πρόβλεψη της χώρας για το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν (ΑΕΠ) της τάξης του 2,9% το 2025 αναθεωρήθηκε προς τα κάτω μόνο λόγω της ευρύτερης επιβράδυνσης της ΕΕ.
Ωστόσο, οι οικονομολόγοι προειδοποιούν ότι η δημογραφική μείωση θα μπορούσε τελικά να υπονομεύσει αυτή την ανάπτυξη μακροπρόθεσμα.
Πρωτοφανής δημογραφική μετάβαση
«Οι δημογραφικές εξελίξεις είναι το απόλυτο κλειδί για την οικονομική ανάπτυξη γενικότερα. Έχει να κάνει με το πόσα χέρια έχεις για να δουλέψεις και πόσο παραγωγικά μπορούν να είναι αυτά τα χέρια», δήλωσε ο Κόλιν, υπογραμμίζοντας μια «ισχυρή συσχέτιση» μεταξύ της αύξησης του πληθυσμού σε ηλικία εργασίας και του κατά κεφαλήν ΑΕΠ.
Η Ελλάδα δεν είναι μόνη της σε αυτό το φαινόμενο: Η δημογραφική συρρίκνωση είναι ένα ζήτημα που αντιμετωπίζουν πολλές ανεπτυγμένες χώρες. Η Ιαπωνία και η Νότια Κορέα, με ποσοστά γονιμότητας 1,2 και 0,72 το 2023, αντίστοιχα, είναι από τα πιο γνωστά παραδείγματα χωρών σε δημογραφική παρακμή. Επίσης, μεγάλο μέρος της Δύσης, αλλά και η Κίνα, έχουν ταχέως γηράσκοντα πληθυσμό και ανάγκη για μεγαλύτερη κρατική υποστήριξη.
«Βρισκόμαστε σήμερα στη μέση μιας πρωτοφανούς δημογραφικής μετάβασης, κατά την οποία η παγκόσμια αύξηση του πληθυσμού επιβραδύνεται συνεχώς, με ελάχιστα εμφανή σημάδια ότι αυτή η τάση πρόκειται να αλλάξει», έγραψε ο Τζιμ Ρέιντ, παγκόσμιος επικεφαλής μακροοικονομικών ερευνών της Deutsche Bank, σε έκθεσή του τον Νοέμβριο.
