Ένας φάρος στη μέση του ωκεανού, μια μυστηριώδης, άγρια καταιγίδα που καταγράφηκε στα ημερολόγια του φάρου αλλά σύμφωνα με τους μετεωρολόγους δεν συνέβη ποτέ, τρεις αγνοούμενοι άνδρες…
Η εξαφάνιση των φαροφυλάκων από έναν κλειδωμένο φάρο, στις ερημικές Νήσους Φλάναν της Σκωτίας, το 1900, έρχεται ξανά στην επικαιρότητα χάρη στο ολοκαίνουργιο μυθιστόρημα της Emma Stonex «Οι Φαροφύλακες» που κυκλοφόρησε στα ελληνικά και μόλις διαβάσαμε.
Θρύλοι για φαντάσματα, φωνές που ψιθύριζαν στον άνεμο το όνομα των αγνοούμενων φαροφυλάκων, στοιχειωμένα πλοία, εξωγήινοι, γιγαντιαία αρπακτικά πουλιά, θαλάσσια ερπετά που αναδύθηκαν από τον ωκεανό και τύλιξαν το φάρο Έιλιαν Μορ καταπίνοντας τους άνδρες… Αυτές είναι μόνο μερικές από τις εξωφρενικές θεωρίες που έχουν ακουστεί εδώ και έναν αιώνα ως εξήγηση σε μια πολύ παράξενη υπόθεση που δεν εξιχνιάστηκε ποτέ και έκανε τη φαντασία να οργιάζει.
Κανένας μέχρι σήμερα δεν γνωρίζει τι απέγιναν οι τρεις φαροφύλακες Τζέιμς Ντούκατ, Τόμας Μάρσαλ και Ντόναλντ ΜακΑρθουρ, οι οποίοι εξαφανίστηκαν μυστηριωδώς από το νησί Έιλιαν Μορ στα δυτικά παράλια της Σκωτίας, το Δεκέμβριο του 1900. Η παράξενη αυτή ιστορία έγινε δύο φορές ταινία -μία με τον Τζέραλντ Μπάτλερ και μία με τους Γουίλεμ Νταφόε και Ρόμπερτ Πάτινσον-, όπερα από τον συνθέτη Peter Maxwell Davies, τραγούδι από το συγκρότημα Genesis και τώρα ένα νέο απολαυστικό μυθιστόρημα από την Emma Stonex που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Μεταίχμιο και φέρνει ξανά στην επιφάνεια ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια του κόσμου.
Τι συνέβη πραγματικά στον φάρο Έιλιαν Μορ;
Αργά τη νύχτα, στις 15 Δεκεμβρίου του 1900, το πλήρωμα του πλοίου Άρχτορ που διέπλεε κοντά στην άγονη βραχονησίδα Έιλιαν Μορ στο Αρχιπελάγος Φλάναν, παρατήρησε ότι ο φάρος, που είχε οικοδομηθεί και στελεχωθεί ένα χρόνο νωρίτερα, δεν ήταν αναμμένος όπως θα έπρεπε. Το γεγονός καταγράφηκε στο ναυτικό ημερολόγιο του καπετάνιου και λίγες μέρες μετά, όταν το πλοίο έδεσε στο λιμάνι του Λιτ, ειδοποιήθηκε η υπηρεσία φάρων της Αγγλίας, η οποία αμέσως έστειλε αποστολή στο νησί για να διερευνήσει την υπόθεση. Στο πλοίο της αποστολής επέβαινε και ο φαροφύλακας Τζόζεφ Μουρ, ο οποίος επέστρεφε στο πόστο του, από το οποίο έλειπε με άδεια από και είχε αντικατασταθεί από το νεαρό Ντόναλντ ΜακΑρθουρ.
Ο Μουρ ανέβηκε πρώτος τη μεγάλη, απότομη πέτρινη σκάλα που οδηγούσε από τα βράχια της ακτής στο φάρο. Βρήκε όλες τις πόρτες κλειδωμένες, εκτός από αυτήν της κουζίνας, μέσα στην οποία υπήρχε ένα στρωμένο τραπέζι για δύο με κρέας, πατάτες και κομμένο αγγούρι, ενώ μία από τις καρέκλες ήταν αναποδογυρισμένη. Όλα ήταν παρατημένα λες και κάποιος ή κάτι αιφνιδίασε τους φαροφύλακες οι οποίοι άφησαν το φαγητό τους στη μέση και βγήκαν έξω βιαστικά. Ο συνάδελφός τους κατάλαβε ότι κάτι δεν πήγαινε καθόλου καλά. Έψαξε όλους τους χώρους του φάρου αλλά και τη βραχονησίδα εξονυχιστικά. Όλα τα ρολόγια ήταν σταματημένα την ίδια ακριβώς ώρα, τα κρεβάτια ξέστρωτα, πράγμα παράξενο για φαροφύλακες που ήταν εκπαιδευμένοι να στρώνουν το κρεβάτι τους μόλις ξυπνούν με στρατιωτική πειθαρχία. Ο Μουρ κατέβηκε ανάστατος στην προβλήτα όπου βρήκε μόνο κάτι κομμένα σκοινιά στα βράχια, αλλά κανένα ίχνος των τριών φαροφυλάκων. Όπως αποκάλυψε αργότερα στη μαρτυρία του ένιωσε να παγώνει, ένα πολύ δυσοίωνο συναίσθημα τον κατέκλυσε και θυμήθηκε όλες αυτές τις απόκοσμες ιστορίες που έλεγαν οι βοσκοί που έφερναν τα πρόβατά τους παλιά να βοσκήσουν στο νησί, αλλά δεν έμεναν ποτέ εδώ νύχτα από φόβο. Κοντά στον φάρο υπήρχε ένα παρεκκλήσι που είχε χτίσει τον 7ο αιώνα ο Ιρλανδός επίσκοπος Φλάναν που αργότερα αγιοποιήθηκε. Ο θρύλος λέει ότι το παρεκκλήσι ήταν στοιχειωμένο από κακά πνεύματα, χαμένες ψυχές που είχαν εγκλωβιστεί εκεί. Ο καπετάνιος του πλοίου μαζί με το πλήρωμα χτένισαν όλο το νησί, έριξαν φωτοβολίδες, αλλά μάταια: στη βραχονησίδα δεν υπήρχε ψυχή.
Όταν έπεσε η νύχτα άφησε πέντε άντρες στο νησί, μεταξύ των οποίων και τον Μουρ και έφυγε, για να επιστρέψει ξανά την επόμενη μέρα, αφού θα είχε λάβει οδηγίες από την υπηρεσία φάρων. Στο τηλεγράφημά του προς την υπηρεσία, όπως αναφέρει το Historic UK, έγραφε τα εξής: «Ένα τρομακτικό ατύχημα συνέβη στη νήσο Φλάναν. Οι τρεις φαροφύλακες, μόνοι κάτοικοι του νησιού, έχουν εξαφανιστεί. Κατά την άφιξή μας εκεί σήμερα το απόγευμα δεν υπήρχε κανένα σημάδι ζωής. Ρίξαμε μια φωτοβολίδα, αλλά δεν πήραμε απάντηση. Ο Τζόζεφ Μουρ, ανέβηκε στο Σταθμό αλλά δεν βρήκε κανέναν εκεί. Τα ρολόγια που ήταν όλα σταματημένα καθώς και άλλα σημάδια στο φάρο δείχνουν ότι το ατύχημα πρέπει να συνέβη πριν από περίπου μία εβδομάδα. Οι άτυχοι φαροφύλακες πρέπει να παρασύρθηκαν από γιγαντιαία κύματα ή να πνίγηκαν προσπαθώντας να εξασφαλίσουν να μαζέψουν ένα κλουβί με σκοινιά που κρεμόταν στην αποβάθρα». Καμία άλλη εξήγηση δεν δόθηκε, η υπόθεση έμεινε ανεξιχνίαστη και η εξαφάνιση των τριών ανδρών έγινε πλέον θρύλος, δημιουργώντας ένα απίστευτο κουβάρι με θεωρίες συνωμοσίας, μεταφυσικά σενάρια και σπέκουλες που παραμένουν ζωηρές και διαδίδονται ακόμα και στις μέρες μας.
Τι λέει το νέο μυθιστόρημα της Emma Stonex;
Η Βρετανή νεαρή συγγραφέας Emma Stonex που για χρόνια δούλευε ως επιμελήτρια σε έναν μεγάλο εκδοτικό οίκο, συγκλονισμένη από την πραγματική τραγωδία που συνέβη στις απομονωμένες Νήσους Φλάναν έναν αιώνα πριν, ερεύνησε την υπόθεση σε βάθος και αποφάσισε να γράψει ένα μυθιστόρημα, μεταφέροντας αυτό το γεγονός στο 1972. Διαβάζοντας το βιβλίο κατανοείς γιατί αυτή η ιστορία ακόμα και σήμερα παραμένει συναρπαστική και έχει γίνει πολλές φορές αφορμή για τη δημιουργία έργων τέχνης στον κινηματογράφο, την μουσική, το θέατρο και τη λογοτεχνία. Όπως εξηγεί η ίδια η Emma Stonex «οι άνθρωποι έλκονται από τα μυστήρια. Κάτι μέσα μας τείνει προς το άγνωστο, εν μέρει με φόβο, εν μέρει με σαγήνη, ωστόσο πάντοτε με την απεγνωσμένη επιθυμία της ανακάλυψης. Από τις απαρχές της ιστορίας, οι άνθρωποι επιζητούσαν να ακούν τις ιστορίες των άλλων —αυτό μας κάνει κοινωνικά όντα, η επιθυμία μας να καταλάβουμε τι συμβαίνει στους συνανθρώπους μας και γιατί. Στην περίπτωση των τριών φαροφυλάκων που υπηρετούσαν στο Έιλαν Μορ, ένα απομακρυσμένο νησάκι των Εξωτερικών Εβρίδων, και οι οποίοι εξαφανίστηκαν από το πόστο τους τον Δεκέμβριο του 1900 δίχως ν’ αφήσουν ίχνος, τέτοιες απαντήσεις δεν ήρθαν ποτέ στο φως. Εκατόν είκοσι χρόνια αργότερα, η τύχη τους παραμένει ένα αίνιγμα. Πνίγηκαν, άραγε, στην αγριεμένη θάλασσα; Κυριεύτηκαν από δυνάμεις γήινες ή άλλου είδους; Τι επίδραση είχε η ακραία απομόνωση στην πνευματική τους κατάσταση;».
Το μυθιστόρημά της Stonex κάνει ακριβώς αυτό: χρησιμοποιεί σαν καμβά μια συναρπαστική ιστορία «κλειστού δωματίου» εμπνευσμένη από αληθινά γεγονότα, για να προσεγγίσει τους χαρακτήρες τόσο των τριών φαροφυλάκων που εξαφανίστηκαν όσο και των συγγενών τους. Ο νεαρότερος από τους τρεις φαροφύλακες διασύρθηκε, χωρίς αποδείξεις, ως πιθανός δράστης. Κατηγορήθηκε ότι σκότωσε τους άλλους δύο άντρες και μετά πνίγηκε από τις τύψεις, επειδή η νιτσεράδα του ήταν η μόνη που βρέθηκε κρεμασμένη μέσα στον άδειο φάρο. Ωστόσο αυτό είναι μία από τις θεωρίες που κυκλοφόρησε και δεν αποδείχτηκε ποτέ. Τα πτώματα των ανδρών δεν ξεβράστηκαν στην ακτή, δεν εντοπίστηκαν καθόλου ίχνη πάλης και όλες οι καταγραφές στο ναυτικό ημερολόγιο του φάρου μιλούσαν για μια πολύ άγρια καταιγίδα που κατατρόμαξε τους έμπειρους σκληραγωγημένους φαροφύλακες και τους έκανε να κλαίνε και να παρακαλάνε να τους βοηθήσει ο Θεός μέχρι να κοπάσει η θύελλα. Το παράδοξο είναι ότι η μετεωρολογική υπηρεσία δεν έχει καταγράψει καμία καταιγίδα εκείνη την ημέρα, ούτε τις προηγούμενες ούτε τις επόμενες, στην πραγματικότητα μάλιστα ο καιρός ήταν καλός και η θάλασσα ήρεμη. Το ίδιο επιβεβαιώνουν οι ναυτικοί του διερχόμενου πλοίου που εντόπισαν ότι το φως του φάρου ήταν σβηστό στις 15 Δεκεμβρίου του 1900 και ειδοποίησαν την υπηρεσία The Association of Lighthouse Keepers στην οποία υπάγονταν οι φαροφύλακες και ο εν λόγω φάρος.
Ποιος ήταν ο λόγος για τον οποίο η Stonex επέλεξε να μεταφέρει την ιστορία εφτά δεκαετίες μετά, λίγο πριν αρχίσει η αυτοματοποίηση των φάρων που έβαλε τον επίλογο στο επάγγελμα του φαροφύλακα για πάντα; Όπως αναφέρει σε ένα κείμενο που έγραψε η ίδια για τα πραγματικά γεγονότα που την ενέπνευσαν: «Οι δύο από τους τρεις φαροφύλακες είχαν γυναίκες και παιδιά. Από σεβασμό στους άντρες εκείνους και τις οικογένειές τους, δεν επιθυμούσα να θολώσω τα νερά ανάμεσα στην πραγματικότητα και τη μυθοπλασία. Προτίμησα να φανταστώ τη δύσκολη κατάσταση στην οποία ζούσαν, πώς ήταν να υπηρετείς αποκλεισμένος επί εβδομάδες τη φορά, παρά να επιχειρήσω να μιλήσω για ανθρώπους που δεν είχα γνωρίσει ποτέ, και για εκείνους για τους οποίους η αβεβαιότητα και η οδύνη εξακολουθούν, είμαι σίγουρη, να είναι απολύτως πραγματικές. Αποφάσισα να μεταφέρω το περιστατικό από μια βραχονησίδα (ή ένα νησί) σε έναν θαλάσσιο φαρόπυργο, έναν φάρο από κείνους που θαρρείς ορθώνονται μέσα από τον ωκεανό, διότι αν δεν είναι αυτό κατάλληλο σκηνικό για ένα μυστήριο κλειδωμένου δωματίου, τότε δεν ξέρω ποιο είναι. Τοποθέτησα τη δράση πιο νότια, στην Κορνουάλη, τόπο λειτουργίας των πιο μεγαλόπρεπων θαλάσσιων σταθμών —Λόνγκσιπς, Γουλφ Ροκ και Μπίσοπ Ροκ— και στη δεκαετία του 1970, μια δεκαετία συναρπαστική για την υπηρεσία φάρων, αφενός επειδή ανήγγειλε την έλευση της αυτοματοποίησης κι αφετέρου επειδή επρόκειτο για μια περίοδο αυξημένης κοινωνικής κινητικότητας, κάτι που σήμαινε ότι το επάγγελμα των φαροφυλάκων προσέλκυε ανθρώπους από ένα ευρύτερο φάσμα χαρακτήρων και υποβάθρων».
Οι ανατριχιαστικές λεπτομέρειες
Η Stonex εμπνεύστηκε όχι μόνο από τα γεγονότα, αλλά και από όλα αυτά τα δυσοίωνα πράγματα που καταγράφηκαν ως μαρτυρίες επισκεπτών στο νησί μετά τη μυστηριώδη εξαφάνιση των φαροφυλάκων. Όπως λέει η ίδια: «Ευθύς εξαρχής, μαγεύτηκα — όχι μόνο από τον πυρήνα του μυστηρίου, το φαινομενικά αδύνατο γεγονός της ανεξήγητης εξαφάνισης τριών ανθρώπων, αλλά και από τις άφθονες παράξενες λεπτομέρειες που το συνόδευαν. Επισκέπτες του νησιού κάνουν λόγο για τρία μαυροπούλια που διαγράφουν κύκλους γύρω από την κορυφή του πύργου και για παράξενα φώτα που εμφανίζονται τις νύχτες στον ουρανό. Γύρω από το περιστατικό πλανιόταν μια έντονα απόκοσμη, σχεδόν μυθική αίσθηση, προϊόν τόσο της φύσης του μοναχικού αυτού επαγγέλματος όσο και της πλούσιας λαϊκής παράδοσης σχετικά με τους φάρους, μιας παράδοσης βαθιά ριζωμένης μέσα μας, που μας καλεί σε ταξίδια πέρα από φουρτουνιασμένα νερά, με την υπόσχεση ενός φάρου ελπίδας».
Ο επιθεωρητής της υπηρεσίας των φάρων Ρόμπερτ Μούρχεντ, ο οποίος διάβασε τα ημερολόγια τα οποία έπρεπε να κρατούν ευλαβικά οι φαροφύλακες καθημερινά, καταγράφοντας όχι μόνο όσα αφορούσαν το φάρο και τις καιρικές συνθήκες, αλλά και την ψυχολογία των φαροφυλάκων ώστε να είναι ενήμερη η υπηρεσία, αποκάλυψε σοκαρισμένος ότι είχαν συμβεί πολλά περίεργα πράγματα στη βραχονησίδα. Οι καταγραφές των τελευταίων ημερών από τον Τόμας Μάρσαλ δείχνουν ότι ο Ντόναλντ Μακ Άρθουρ ήταν πολύ πιεσμένος, έκλαιγε διαρκώς και ήταν πολύ φοβισμένος. Οι καταγραφές για τα ακραία καιρικά φαινόμενα προβληματίζουν καθώς δεν σημειώθηκε καμία καταιγίδα εκείνες τρις μέρες όπως αναφέρεται στο ημερολόγιο. Κι όμως οι φαροφύλακες προσεύχονταν στο Θεό τρομαγμένοι. Υπάρχει μια τελευταία φράση στις 15 Δεκεμβρίου που γράφει: «Η καταιγίδα σταμάτησε και η θάλασσα είναι ήρεμη. Ο Θεός είναι πάνω απ’ όλους κι από όλα».
Οι αναφορές ότι ο Μακ Άρθουρ είχε καταρρεύσει ψυχολογικά δημιούργησαν ένα ντόμινο από φήμες και σενάρια ότι εκείνος παρανόησε, σκότωσε τους άλλους δύο και στη συνέχεια αυτοκτόνησε. Δεν επιβεβαιώθηκε ποτέ τίποτε από αυτά. Μετά από 1221 χρόνια πίσω έχουν μείνει ένας έρημος φάρος, χιλιάδες αναπάντητα ερωτηματικά, αμέτρητα σενάρια και μόνο η τέχνη πια, ο κινηματογράφος και η λογοτεχνία που προσπαθούν όχι απλώς να αφηγηθούν τα γεγονότα, αλλά να αναπλάσουν τους χαρακτήρες. Αυτό τουλάχιστον κάνει στο μυθιστόρημά της η Emma Stonex. «Οι χαρακτήρες ήταν αυτό που με γοήτευσε» αποκαλύπτει η ίδια. «Όσο περισσότερο μελετούσα την πραγματική ιστορία τόσο πιο λαμπρά ακτινοβολούσε το πιο συναρπαστικό της στοιχείο: η ψυχολογική κατάσταση των εμπλεκόμενων ανθρώπων. Τι απαιτούνταν από έναν άντρα για να δουλεύει σε έναν φάρο, παγιδευμένος καταμεσής της θάλασσας δίχως ψυχή γύρω του σε ακτίνα μιλίων πέρα από τους άλλους δύο μαζί με τους οποίους υπηρετούσε;».
Και το κατάφερε, αφού το μυθιστόρημα «Οι Φαροφύλακες» είναι ένα βιβλίο που εμπνέεται από το πραγματικό γεγονός, το αναπλάθει σε άλλο χρόνο και τόπο με τη βοήθεια της μυθοπλασίας, δίνοντας έμφαση στα συναισθήματα των ηρώων: των τριών αγνοούμενων ανδρών και των ανθρώπων τους που έμειναν πίσω να αναμετριούνται καθημερινά όχι μονάχα με την απουσία κάποιου που αγαπούσαν, αλλά και με τα χίλια δυο βασανιστικά σενάρια που ακούγονταν για εκείνους χρόνια και χρόνια.
Πηγή: iefimerida.gr
