Ως «υπέρμετρα διστακτικό και χασομέρη» περιγράφει τον δικτάτορα Γεώργιο Παπαδόπουλο στον πρεσβευτή των ΗΠΑ στην Αθήνα Χένρι Τάσκα το μέλος του Κογκρέσου Γουέιν Χέις.
Ο Αμερικανός πολιτικός, που όπως φαίνεται από τηλεγραφήματα της αμερικανικής πρεσβείας επιζητούσε για μήνες μία συνομιλία με τον Έλληνα δικτάτορα, τελικά κατάφερε να τον συναντήσει στις 15 Μαΐου 1973. Αυτές οι πληροφορίες προκύπτουν μόνο από τηλεγραφήματα που οι ΗΠΑ επέλεξαν να δημοσιοποιήσουν και παρουσιάζουν μονόπλευρα την αμερικανική στάση και οπτική απέναντι στο δικτατορικό καθεστώς της Ελλάδας.
Αλλωστε, σύμφωνα με πηγή του Wikileaks, αμερικανικά έγγραφα αυτής της περιόδου που ήταν αποχαρακτηρισμένα βρέθηκαν να επαναχαρακτηρίζονται ως απόρρητα. Ωστόσο η νέα εφαρμογή του Wikileaks, την οποία αξιοποιούν «ΤΑ ΝΕΑ», δίνει τη δυνατότητα ανίχνευσης στοιχείων και από τηλεγραφήματα το περιεχόμενο των οποίων δεν είναι πλέον προσβάσιμο. Ενδεικτικά, για τον στρατιωτικό και δικτάτορα Δημήτριο Ιωαννίδη «ΤΑ ΝΕΑ» εντόπισαν σε μη διαθέσιμα τηλεγραφήματα τους τίτλους: «Το προφορικό μήνυμα του πρεσβευτή στον Ιωαννίδη» τον Μάρτιο του 1974 (1974ATHENS048076) και «Πιθανός νέος ηγέτης ο Δημήτριος Ιωαννίδης – Μερικοί φόβοι» με ημερομηνία 26 Νοεμβρίου 1973 (1973ATHENS08297).
Λίγους μήνες μετά τις παρατηρήσεις του Χέις για τον Παπαδόπουλο (τηλεγράφημα 1973STATE093117) ο πρεσβευτής Τάσκα διατύπωσε τη δική του γνώμη για τον έλληνα δικτάτορα με αφορμή την πτώση του και το πραξικόπημα Ιωαννίδη. Σε τηλεγράφημά του (1973STATE234048), το οποίο διαβίβασε ο Κίσινγκερ στην πρεσβεία των ΗΠΑ στην Τεχεράνη, ο Τάσκα τονίζει ότι η μεγαλύτερη αδυναμία του Παπαδόπουλου ήταν «η αναποφασιστικότητά του». Οπως γράφει γι’ αυτόν ο διπλωμάτης, «απέφευγε την αντιπαράθεση με κάθε κόστος. Δίσταζε ακόμη και όταν ήξερε πως ο στρατηγός Ιωαννίδης ήταν απειλή για το μέλλον του. Αρνούνταν να πάρει μέτρα για να τον αντιμετωπίσει και να τον βγάλει από τα αθηναϊκά δρώμενα».
Στο ίδιο κείμενο ο Τάσκα χαρακτηρίζει τον Δημήτριο Ιωαννίδη «σκληροπυρηνικό», ο οποίος σχετίζεται, όπως γράφει ο διπλωμάτης, «με την εικόνα των βασανισμών και της σκληρότητας που ταλαιπώρησε το καθεστώς Παπαδόπουλου». Ακόμη, ο Τάσκα προδικάζει αποτυχία του Ιωαννίδη και εξηγεί ότι συμφέρον των ΗΠΑ είναι όλοι οι νέοι «αυτοδιορισμένοι» αρχηγοί του καθεστώτος να ταυτιστούν με τις αμερικανικές θέσεις. Προτείνει μάλιστα οι ΗΠΑ να ξεκαθαρίσουν στους δικτάτορες ότι η Ελλάδα πρέπει να προχωρήσει σε ελεύθερες δημοκρατικές εκλογές. Οι πρεσβείες των ΗΠΑ σε κάθε χώρα παρακολουθούσαν στενά τα γραφόμενα στον διεθνή Τύπο σχετικά με τις πολιτικές εξελίξεις στην Ελλάδα. Την 1η Ιουλίου 1973 ο βρετανός δημοσιογράφος Τσαρλς Φόλεϊ έγραψε στον «Observer» ότι ο Γεώργιος Παπαδόπουλος είχε υπηρετήσει στα Τάγματα Ασφαλείας. Τέσσερις ημέρες μετά το δημοσίευμα, τηλεγράφημα της αμερικανικής πρεσβείας στο Λονδίνο (1973LONDON07709) ασχολείται με τον βρετανό δημοσιογράφο. Σε αυτό αναφέρεται ότι ο Φόλεϊ απολύθηκε το 1959 από τον «Observer», ότι συνέταξε τα ημερολόγια του Γρίβα στα μέσα του ‘60 και ότι διέμενε στην Καλιφόρνια. Επικαλούμενος άλλες πηγές, ο πρεσβευτής Ανενμπεργκ χαρακτηρίζει τον Φόλεϊ «ασυνείδητο» και το κείμενό του «έργο φαντασίας και κουτσομπολιού».
Σε ένα ακόμη από τα διαθέσιμα τηλεγραφήματα ο πρεσβευτής Τάσκα στέλνει προς έγκριση στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ προσχέδιο συνέντευξής του στο περιοδικό «Newsweek» (1974STATE189755). Σε μία από τις ερωτήσεις για το αν η CIA ήλεγχε τον Ιωαννίδη ο Τάσκα απαντά ότι «αν οι ΗΠΑ είχαν τη δυνατότητα να επιλέξουν έναν έλληνα αρχηγό –την οποία δεν έχουν – πιστεύετε ότι θα διάλεγαν τον Ιωαννίδη; Ας είμαστε σοβαροί». Σε σχόλιό του στο τηλεγράφημα ο Τάσκα λέει ότι συνεννοήθηκε με τον ανταποκριτή του περιοδικού να δημοσιευθεί η συνέντευξη αφού δοθεί το πράσινο φως από την Ουάσιγκτον. «Πιστεύω ότι αυτή η δημοσίευση θα βοηθήσει να διορθωθούν κάποιες παρανοήσεις για την αμερικανική πολιτική στην Ελλάδα», γράφει ο διπλωμάτης.
Εναν χρόνο μετά ο πρεσβευτής των ΗΠΑ στην Αθήνα Τζακ Κιούμπις χαρακτηρίζει «χρήσιμη» την κατάθεση Ιωαννίδη στο δικαστήριο, ότι αναλαμβάνει την ευθύνη για τις πράξεις του και αρνείται να εμπλέξει στο πραξικόπημα την αμερικανική κυβέρνηση. Παράλληλα ο Κιούμπις ζητεί από το αμερικανικό υπουργείο Εξωτερικών να προσέξει γιατί και στην Ελλάδα κυκλοφορούν και άλλες ιστορίες που θέλουν εμπλοκή του αμερικανικού παράγοντα στην εγκαθίδρυση της δικτατορίας και στο πραξικόπημα στην Κύπρο.
Πως είδαν οι ΗΠΑ τους Έλληνες πολιτικούς μετά την πτώση της δικτατορίας
Αρνητική ήταν η αρχική απάντηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή στην πρόταση του Ευάγγελου Αβέρωφ, στις 23 Ιουλίου 1974, για άμεση επιστροφή του, μέσα σε λίγες ώρες, στην Αθήνα προκειμένου να ηγηθεί της κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας, σύμφωνα με αμερικανικό τηλεγράφημα. Σε συνάντηση που είχε με τον αμερικανό πρεσβευτή Χένρι Τάσκα, ο Αβέρωφ εξιστόρησε όλο το παρασκήνιο της συγκρότησης της μεταβατικής κυβέρνησης. Σύμφωνα με τηλεγράφημα της αμερικανικής πρεσβείας στην Αθήνα (1974ATHENS05122), ο Αβέρωφ υποστήριζε αρχικά για τη θέση του πρωθυπουργού τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο, «γιατί ο Καραμανλής απουσίαζε πολλά χρόνια από τη χώρα». Τελικά ανέλαβε ο ίδιος να ειδοποιήσει τηλεφωνικά τον μετέπειτα ιδρυτή της Νέας Δημοκρατίας και πρωθυπουργό της Ελλάδας. «Η αρχική αντίδραση του Καραμανλή ήταν αρνητική», είπε ο Αβέρωφ στον αμερικανό διπλωμάτη. «Ζήτησε τουλάχιστον ένα 48ωρο, αλλά του ξεκαθάρισα ότι η άμεση επιστροφή του ήταν απαραίτητη». Η πίεση είχε αποτέλεσμα, με τον Καραμανλή να φτάνει μέσα σε λίγες ώρες στην Ελλάδα, τα ξημερώματα της 24ης Ιουλίου.
Μία εβδομάδα αργότερα, σε άλλο τηλεγράφημα (1974ATHENS06369), οι Αμερικανοί σχολιάζουν τη δημοτικότητα του Καραμανλή έπειτα από ομιλία του στη Θεσσαλονίκη. Μάλιστα τον συγκρίνουν με τον Τζον Κένεντι για τις χειρονομίες του, οι οποίες «δεν θύμιζαν τη συνήθη τακτική ελλήνων πολιτικών που σφίγγουν τις γροθιές τους».
Οπως φαίνεται και από άλλα τηλεγραφήματα, για τους Αμερικανούς ο Καραμανλής είχε πλάι του έναν σημαντικό «γεφυροποιό», τον Αβέρωφ, ο οποίος μπορούσε να ενώσει Στρατό και πολιτικούς. Πριν από την επιστροφή Καραμανλή ο Αβέρωφ είχε έρθει σε επαφή με τους δικτάτορες ζητώντας μετάβαση στη δημοκρατία. Η Deutsche Welle είχε αποκαλύψει τον Μάρτιο του 1974 αυτήν του την κίνηση, αλλά ο Αβέρωφ είχε διαψεύσει τότε τον γερμανικό σταθμό με δηλώσεις του στον ελληνικό Τύπο. Αμερικανικά τηλεγραφήματα όμως από τον Φεβρουάριο του ‘74 επιβεβαιώνουν τις επαφές του Αβέρωφ με τον Φαίδωνα Γκιζίκη, Πρόεδρο της Δημοκρατίας κατά τη διάρκεια της χούντας (τηλεγραφήματα: 1974ATHENS01033, 1974ATHENS00445). Ο ίδιος ο Αβέρωφ μάλιστα, σύμφωνα με τα τηλεγραφήματα, είχε μιλήσει για το σχέδιό του στον αμερικανό πρεσβευτή στην Αθήνα. Η προσέγγισή του απέτυχε τότε, καθώς η χούντα «ήθελε να παραμείνει κράτος εν κράτει» και ζητούσε μεταβατική περίοδο τεσσάρων ετών μέχρι τις εκλογές προκειμένου να οργανωθεί σε κόμμα και να εξασφαλίσει τη νίκη (1974ATHENS01321).
Εκείνη την περίοδο υπέρ της επιστροφής Καραμανλή είχε ταχθεί και ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης. Για το «πολιτικό φλερτ» Μητσοτάκη – Καραμανλή γράφει τον Οκτώβριο του 1974 ο αμερικανός πρεσβευτής στην Αθήνα Τζακ Κιούμπις (1974ATHENS07413).
Οπως τονίζει ο διπλωμάτης, μετά τη φυγή του στο Παρίσι το 1968 ο Μητσοτάκης έγινε θερμός υποστηρικτής του Καραμανλή, παρότι ανήκαν σε αντίπαλα στρατόπεδα. Μάλιστα σε άλλο τηλεγράφημα (1973STATE047603) γίνεται λόγος για την επίσκεψη του Μητσοτάκη στην Ουάσιγκτον τον Μάρτιο του 1973, όπου προσπαθούσε να πείσει τους Αμερικανούς ότι ο Καραμανλής αποτελεί τη μόνη αξιόπιστη – για την αποκατάσταση της δημοκρατίας και τα συμφέροντα των ΗΠΑ – λύση. Ο Κιούμπις χαρακτηρίζει τον Μητσοτάκη δημοφιλή πολιτικό με μεγάλη αυτοπ εποίθηση, ο οποίος ωστόσο «έχει φήμη καιροσκόπου στην παλαιά φρουρά της Εθνικής Ριζοσπαστικής Ενωσης». Η τελική κρίση του διπλωμάτη είναι ότι ο Μητσοτάκης, «παρότι αμφιλεγόμενος, είναι ένας ασυνήθιστα αξιόλογος πολιτικός». Στο αντίθετο άκρο είναι τα σχόλια του Κιούμπις για τον Ανδρέα Παπανδρέου. Σε τηλεγράφημά του στις 15 Νοεμβρίου 1974 (1974ATHENS08235) περιγράφει τον αρχηγό του ΠΑΣΟΚ ως «πολιτικό που θυμίζει περισσότερο υποψήφιο για εκπρόσωπο φοιτητών στο Μπέρκλεϊ, με την επιλογή του να μη φοράει γραβάτα και με τα αραιά μαλλιά του να ανεμίζουν καθώς ξιφουλκεί κατά των ΗΠΑ και της οικονομικής ολιγαρχίας».
Αρκετό καιρό πριν από τις πρώτες εκλογές της Μεταπολίτευσης οι ΗΠΑ παρακολουθούσαν τις κινήσεις του Παπανδρέου. Ενδεικτικά, στις 15 Οκτωβρίου 1973 η αμερικανική πρεσβεία στη Γερμανία έστειλε τηλεγράφημα στην Ουάσιγκτον για ομιλία του Παπανδρέου στη Φρανκφούρτη, το περιεχόμενο του οποίου όμως παραμένει μέχρι σήμερα απόρρητο (1973FRANKF06630). Στις 30 Ιουλίου 1974, σε τηλεγράφημα με τίτλο «Η νέα πολιτική κατεύθυνση Παπανδρέου», ένας «στενός φίλος» του αρχηγού του ΠΑΣΟΚ, ο οποίος δεν κατονομάζεται, πληροφορεί αξιωματούχο της πρεσβείας για τις κινήσεις του έλληνα πολιτικού (1974ATHENS05209). Λέει ότι ο Παπανδρέου υπήρξε ιδιαίτερα δραστήριος τελευταία, τηλεφωνώντας σε πρώην μέλη της Ενωσης Κέντρου και αναζητώντας συμμαχίες. Παράλληλα εκτιμά ότι θα παρατείνει για λόγους ασφαλείας την παραμονή του στη Σκανδιναβία, ενώ έχει ζητήσει να ετοιμαστεί το σπίτι του πατέρα του στο Καστρί για την επιστροφή του.
